İçindekiler
Giriş
IV. Mehmed, Sultan İbrahim’in ve Rus asıllı Hatice Turhan Sultan’ın oğlu olarak 2 Ocak 1642’de dünyaya geldi. İsyan sonucu tahttan indirilen babası Sultan İbrahim’in yerine Osmanlı sultanı oldu. Taht’a oturduğunda henüz 6 yaşındaydı. Osmanlı İmparatorluğu’nda yönetimin başına geçen en genç padişah unvanına sahiptir.
Avcılığa karşı duyduğu ilgiden dolayı “Avcı Mehmed” olarak da bilinirdi. 39 yıl süren hükümdarlığı ile Kanuni Sultan Süleyman’dan (I. Süleyman) sonra tahtta en uzun süre kalan padişah oldu. Diğer hükümdarlar gibi IV. Mehmed’in eğitimine de oldukça önem verildi. Edebiyata yakınlık duyardı ve değer verirdi.
Saltanatı
Çocuk yaşta padişah olan IV. Mehmed, saltanatının ilk yıllarında yönetimde söz sahibi olamadı. Otorite boşluğu saray içi çekişmeleri ve düzensizliği artırdı. Devlet yönetiminde çok etkin olan Mahpeyker Kösem Sultan, torunu IV. Mehmed’i tahttan indirerek Şehzade Süleyman’ı tahta çıkarmak istiyordu. Bu emelinin ortaya çıkması sonucu Eylül 1651’de Kösem Sultan öldürüldü.
Tarhuncu Ahmet Paşa, 1652 yılında IV. Mehmed tarafından devlet hazinesini eski haline getirebilmek ve zayıflayan ekonomiyi güçlendirebilmek amacı ile sadrazamlık görevine getirildi. Etkili bir yönetim sergileyen Ahmet Paşa hedefleri gerçekleştirmeye çalıştı. Ancak Ahmet Paşa’nın yerine geçmek isteyen karşıtları haksız suçlamalar yaparak onun ölüm emrinin verilmesine sebep oldular. 21 Mart 1653 tarihinde boğularak öldürüldü. Tarhuncu Ahmet Paşa’dan sonra gelen devlet adamları kendi çıkarları doğrultusunda yaptıkları çalışmalar devletin mali durumunun kötüleşmesine yol açtı.
Devlet görevlilerinin maaşlarının düzgün olarak verilmemesi ve halk arasında yaşanan iktisadi sorunlar başkaldırı planlamalarının yapılmasını neden oldu. Bostancıbaşı Hasan Ağa ile birlikte bazı devlet adamlarının önderliğindeki mağdur yeniçeriler ayaklandırmayı başlattılar. İsyancıların Sultan IV. Mehmed’e idamlarını istedikleri kişilerin adlarının bulunduğu listeyi ilettiler. IV. Mehmed’in bu talep karşısındaki direnişi işe yaramadı. Ölüme mahküm edilen kişilerin cesetleri At Meydanı’ndaki (Sultanahmet Meydanı) çınar ağacına asıldı. Bu olay tarihte Çınar Vakası olarak adlandırıldı. 4 Mart – 8 Mart 1656 tarihleri arasında İstanbul’da gerçekleşen başkaldırıya Vaka-i Vakvakiye de denir.
Bu kargaşa içinde sadrazamlığa getirilmek istenen Köprülü Mehmed Paşa, geniş yetkilere sahip olmak şartıyla sadrazamlık görevini kabul etti. Osmanlı Devleti’nde ilk kez bir sadrazam adayı sunduğu şartlarla vazifeye getirilmişti. Devletin iktisadi durumunu yükseltme amaçlı çalışmalara öncülük veren Mehmed Paşa, katı kurallara sahip olmasının yanında güvenliği şiddete başvurarak sağlardı.
Mehmed Paşa’nın etkili siyaseti sayesinde Venedikliler tarafından ele geçirilen Limni, İmroz ve Bozcaada 15 Kasım 1657’de Osmanlı topraklarına yeniden katıldı. Anadolu’da gerçekleşen Abaza Hasan Paşa ayaklanması son buldu. 30 Ekim 1661’de Edirne’de vefat eden Mehmed Paşa, kendi yerine oğlunun sadrazamlığa getirilmesini vasiyet etti. Köprülü Fazıl Ahmet Paşa, 26 yaşındayken babasının yerine geçerek Osmanlı Devleti’nin en genç sadrazamı unvanını aldı. Avusturya üzerine düzenlenen seferde Uygar ve Novigrad kaleleri Osmanlıların egemenliği altına alındı. Avusturya Arşidüklüğünün barış talebi değerlendirilerek 10 Ağustos 1664’te Vasvar Antlaşması imzalandı. Venediklilerin topraklarında bulunan Kandiye Kalesi ve Girit 5 Eylül 1669’da kesin bir şekilde Osmanlı kuvvetleri tarafından fethedildi. Osmanlı Sadrazamı Fazıl Ahmet Paşa’nın 3 Kasım 1676’da vefat etmesinden sonra yerine Merzifonlu Kara Mustafa Paşa geçti.
Sultan IV. Mehmed’in Ölümü
Kara Mustafa Paşa komutasındaki Osmanlı birlikleri ikinci Viyana kuşatmasında başarısız oldular. Osmanlıların topraklarındaki Korent, Patras ve Mizistre gibi önemli kaleler 25 Eylül 1687’de Venedikliler tarafından fethedildi. Art arda yenilgiye uğrayan Osmanlı ordusu ağır kayıplar verdi. Yenilgilere tepki olarak Osmanlı ordusu içinde meydana gelen isyan Sultan IV. Mehmed’in tahtta indirilmesiyle sonuçlandı. 8 Kasım 1687’de saltanatı son bulan IV Mehmed’in yerine Şehzade II. Süleyman padişahlığa getirildi. IV. Mehmed, Edirne’de 6 Ocak 1693 tarihinde geçirdiği zatürrenin ilerlemesinden dolayı hayatını kaybetti.
Kaynakça
- Zuhuri Danışman (1965), Osmanlı İmparatorluğu Tarihi X (s. 82), İstanbul: Yeni Matbaa.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (2003), Osmanlı Tarihi Cilt (III), Ankara: Türk Tarihi Kurumu Yayınları.
- Sakaoğlu, Necdet (1999), Bu Mülkün Sultanları (s. 200-209), İstanbul: Oğlak Yayınları.
- Kinross, Lord (1977), The Ottoman Centuries, İstanbul: Sander Kitabevi.