Amnezi Nedir? | Belirtileri, Nedenleri ve Tedavi Yöntemleri

Amnezi Nedir?

Amnezi (amnestik sendrom), kısmi veya tam hafıza kaybıdır. Hastalıktan muzdarip olan kişiler geçmiş bilgileri hatırlama, yeni bilgileri hafızada tutma veya her ikisini aynı anda yaşama problemiyle karşı karşıya kalabilir. 

Nedenlerine bağlı olarak bazı amnezi türleri geçicidir. Hasta bilgilerin bir kısmını veya tümünü zamanla hatırlar. Özellikle fiziksel hasardan kaynaklanan bazı durumlardaysa hafıza kaybı kalıcı olabilir.

Amnezinin spesifik bir tedavisi yoktur. Ancak kullanılan bazı tekniklerle hastalığın seyri değişebilir.

Amnezi Türleri

Birçok farklı amnezi türü vardır. En yaygın amnezi türleri şunlardır;

• Anterograd Amnezi: Bu amnezi türünde kişi yeni bilgileri hatırlayamaz. Son dönemde yaşanılan olaylar ve kısa süre hafızada saklanması gereken şeyler unutur. Anterograd amnezi genelde kafa yaralanması ile oluşan beyin hasarı veya travma sonucu oluşur. Kişi, yaralanmadan önce meydana gelen verileri ve olayları hatırlar, sonrasını hafızasında tutamaz.
• Retrograd Amnezi: Anterograd amnezinin tersi bir durum söz konusudur. Kişi travmadan önce meydana gelen olayları hatırlayamaz ancak ondan sonrasını hatırlar. Nadiren hem retrograd hem de anterograd amnezi birlikte görülebilir.
• Geçici Küresel Amnezi: Tüm hafızanın geçici kaybı ve yeni anılar oluşturmada zorluk olarak tanımlanır. Nadir görülen amnezi türüdür. Genellikle vasküler (kan damarı) hastalığı olan yaşlılarda gözükür.
• Travmatik Amnezi: Travma neticesinde oluşur. Örneğin bir araba kazasında, kafaya gelen sert bir darbe sonucu kişi bilinç kaybı veya koma yaşayabilir. Bu tür amneziler geçicidir ancak yaralanmanın şiddetine bağlı olarak bu süreler değişebilir.
• Wernicke-Korsakoff Sendromu: Uzun süreli alkol kullanımı, zamanla ilerleyen hafıza kaybına neden olabilir. Ayrıca bu kişiler koordinasyonda zayıflığa ve parmaklarda his kaybına neden olan nörolojik sorunlar yaşayabilir. Wernicke-Korsakoff Sendromunun bir diğer nedeni yetersiz beslenmedir. Özellikle tiamin (B1 vitamini) eksikliği bu sendromu tetikleyebilir.
• Histerik (füg veya dissosiyatif) Amnezi: Nadir görülen ve ciddi sonuçları olan türlerden biridir. Histerik amnezide kişi sadece geçmişini değil aynı zamanda kimliğini hatta kendi simasını unutacak kadar ağırlaşabilir. Zaman içerisinde hafızanın bir kısmı veya tümü geri gelebilir.
• Çocukluk Çağı Amnezisi (İnfantil Amnezi): Çocukluk döneminde meydana gelen dil gelişim problemi veya tam olarak olgunlaşmayan beynin bazı hafıza alanlarından kaynaklanır. Bu tür amnezide kişi erken çocukluk dönemindeki olayları hatırlayamaz.
• Kaynak Amnezi: Kişi belirli bilgileri hatırlayabilir ancak bu bilgiyi nasıl ve nerede elde ettiğini hatırlayamaz.
• Karartma Fenomeni: Aşırı kullanımından kaynaklanır. Yaşantılarının bazı bölümlerini hatırlayamaz.
• Prosopamnezi: Yaygın bir tür olan prosopamnezide görsel veriler kaybolabilir. En sık rastlanan örneği ise yüzleri unutmaktır.

Amnezi Belirtileri

• Yeni bilgileri öğrenmede güçlük (anterograd amnezi)
• Geçmiş olayları ve bilgileri unutma (retrograd amnezi)
• Yanlış ya da olmamış anıların varlığı ya da konfabulasyon olarak bilinen gerçek anıların birbiriyle karışması
• Nörolojik problemlerden kaynaklanan harekette koordinasyon bozukluğu ve titreme
• Bunama, yön-tayin bozukluğu
• Kısa süreli, kısmen veya tam hafıza kaybı
• Kişi yüzlerini veya yerlerini unutma

Amnezi ile demans farklı hastalıklardır. Demansta da hafıza kaybı yaşanır ancak hastanın günlük aktivitelerini gerçekleştirmesinde ve diğer önemli bilişsel durumlarında sorunlar yaşanır.

Amnezi Nedenleri

Hafıza, işlev yönünden beynin birçok bölümünü içermektedir. Beyni etkileyen herhangi bir hastalık ya da darbe hafızayı da olumsuz yönde etkileyebilir. Amnezi, anı ve duyguların kontrolünü sağlayan ve limbik sistemi meydana getiren beyin zarlarının zarar görmesine bağlı olarak oluşabilmektedir.

Beyin hasarına bağlı olarak gelişen amnezinin nedenlerini şu şekilde sıralayabilir;

• İnme
• Bakteriyel veya viral enfeksiyon ya da otoimmün reaksiyon nedeniyle gerçekleşen ensefalit ile beyin iltihabı
• Çölyak hastalığı
• Beyinde oksijen yetersizliği
• Solunumla ilgili sıkıntılar
• Karbonmonoksit zehirlenmesi
• Demans, alzheimer gibi hafızayı etkileyen beyin hastalıkları
• Beynin, hafızayı yöneten kısımlarında tümörlerin oluşması
• Nöbetler
• Kullanılan bazı ilaçlar
• Kaza ya da spor sonrası gerçekleşen kafa yaralanmaları ve buna bağlı olarak gelişen beyin hasarları

Amnezinin çok nadir bir türü olan psikojenik amnezi, şiddetli bir suçun kurbanı olmak gibi duygusal şok ya da travmadan kaynaklanır. Söz konusu bozuklukta, kişisel anılar ve otobiyografik bilgiler yok olabilir. Ancak bu durum çoğunlukla geçicidir.

Amnezi Tedavi

Amnezi genellikle tedavi olmaksızın kendiliğinden düzelir. Tedavi durumunda ise hafıza problemini gidermeye ve amneziye neden olan hastalıklara yönelik tekniklere ve stratejilere odaklanılır.

Uygulanan psikoterapi yöntemleri bazı hastalara fayda sağlayabiliyor. Ayrıca alanında uzman kişiler tarafından gerçekleştirilen hipnoz, unutulmuş anıların tekrar hatırlanmasında etkilidir.

Amnezi hastalığında aile desteği çok önemlidir. Anıların temelini oluşturan unsurlar, unutulan olayların hatırlanmasında etkili olabilir. Fotoğraf, koku, müzik…

Unutma problemini gidermek ve amnezinin günlük yaşama olumsuz etkilerinden kurtulmak amacıyla akıllı telefon, not defteri, takvimler, hatırlatıcılar kullanılabilir.

Beslenme kaynaklı amnezi türlerinde ise uzman bir diyetisyen eşliğinde beslenme programı düzenlenebilir.