Osmanlı Devlet Adamı, Harbiye Nazırı.
23 Kasım 1881’de İstanbul’da doğdu. Aslı adı İsmail Enver’dir. İlköğrenimini Manastır kentinde yaptı. Manastır Askeri Rüştiyesi’ni (1894), İstanbul Soğukçeşme Askeri İdadisi’ni (1897) ve Harbiye’yi bitirdi (1899). 1903’te Harp Akademisi’nden kurmay yüzbaşı rütbesiyle mezun oldu. Okuldayken amcası Halil Bey’le birlikte Abdülhamit’e suikast girişiminden yargılandı ama aklandı. Selanik’teki III. Ordu’da görev aldı ve binbaşılığa yükseldi (1906). Bu sırada Abdülhamit karşıtı gizli bir dernek olan Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’ne girdi.
1907’de de merkezi Paris’te olan Terakki ve İttihat Cemiyeti’ne katıldı. Kısa sürede derneğin en etkin üyelerinden biri durumuna geldi. Sonradan adı İttihat ve Terakki olarak değiştirilen dernekte, kuruculardan Talat Bey’le yakın dostluk kurdu. 29 Mayıs 1908’de hazırladığı bir planda Abdülhamit’in yaveri ve Selanik Merkez Komutanı, aynı zamanda da kız kardeşi Hasene Hanım’ın kocası olan Albay Nazım Bey’i öldürttü. II. Abdülhamit’i meşrutiyeti kabule zorlamak amacıyla yandaşlarıyla birlikte dağa çıktı. İttihatçıların saraya başkaldırması üzerine II. Abdülhamit, 1876 Anayasası’nı yeniden yürürlüğe koyarak, Meşrutiyet’i ikinci kez ilan etti (24 Temmuz 1908).
İstanbul’da “hürriyet kahramanı” olarak karşılanan ve İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin I. Kongresinde yönetim kuruluna seçilen Enver Bey, bir süre Makedonya Genel Müfettişliği yaptı. 1909’da askeri ataşe olarak Berlin’e gönderildi. 1911’de İtalyan saldırısı üzerine gönüllü olarak Berlin’den Trablusgarp’a gitti; Bingazi Cephesi komutanı olarak yarbaylığa yükseldi. Balkan Savaşı’nın (1912-1913) patlaması üzerine Enver Bey, 10. Kolordu Kurmay Başkanı oldu. Ocak 1913’te barış görüşmelerine oturan Osmanlı yönetimi yenilgiyi kabullenip Enez-Midye Hattı’na çekilince, İttihat ve Terakki yöneticileri yönetimi devirme kararı aldılar. 23 Ocak’ta Babıali’yi basan Enver ve Talat Bey’ler, sadrazam Kamil Paşa’yı istifaya zorladılar ve Mahmud Şevket Paşa kabinesi kuruldu.
Enver Bey’in başında bulunduğu Osmanlı orduları Bulgarların elindeki Edirne’yi kurtarmak üzere harekete geçti ve Edime geri alındı. Bu başarısının ardından albay ve hemen ardından tuğgeneral rütbesine yükseltildi. 4 Ocak 1914’de, Sait Halim Paşa hükümetinde Harbiye Nazırı ve Genelkurmay Başkanı olarak görev aldı. Öte yandan Şehzade Süleyman Efendi’nin kızı Naciye Sultan’la (1896-1957) evlenerek Saray’a damat oldu (Mart 1914).
I. Dünya Savaşı çıkınca Osmanlı Devleti Almanya ile müttefiklik anlaşması imzaladı. Bir oldubittiyle Osmanlı Devleti’nin kendini savaşın göbeğinde bulmasında Enver Paşa’nın birinci derecede sorumluluğu vardı. Başkumandan vekili olan Enver Paşa; Makedonya, Galiçya, Romanya gibi yurt dışı cephelere asker yollayarak, Türk birliklerinin başına Alman generallerini getirerek, İran’a seferlere kalkışarak devleti tam bir serüvene sürüklemekte baş rolü oynadı. Savaşın ilk yılında, Turan düşüyle giriştiği Kafkasya Seferi bozgunla sonuçlandı. 90.000 asker Sarıkamış’ta Allahuekber Dağları’nda açlık, soğuk ve hastalıktan kırıldı.
I. Dünya Savaşı Almanya ve Osmanlı İmparatorluğu’nun yenilgisiyle sona erince Talat Paşa hükümeti düştü. İttihat ve Terakki’nin önde gelen yöneticileri Enver, Talat, Cemal paşalar, 9 Kasım 1918’de bir Alman denizaltısıyla ülkeden kaçtılar. Enver Paşa, Almanya Üzerinden Moskova’ya, sonra da Türkistan’a gitti. Türk-İslam uluslarını kurtarmak, Orta Asya ve Anadolu Türklerini içine alan bir Turan Ülkesi kurmak düşleriyle kuvvet toplamaya kalkıştı. İstanbul’da kurulan divanı harp, Enver Paşa’yı ve ileri gelen diğer ittihatçıları gıyaplarında yargılayıp ordudan çıkarma, sürgün ve medeni haklardan yoksun bırakma cezalarına çarptırdı. Hüküm padişah VI. Mehmet Vahidettin tarafından onaylandı (13 Ocak 1919).
Enver Paşa, Rusya’da bulunduğu sırada Bakü’de toplanan I. Doğu Halkları Kurultayı’na (Eylül 1920) katıldı. Burada, Kurultay’a katılan Türk komünistlerinin tepkisiyle karşılaştı. Talat Paşa’nın ölümünden (Mart 1921) sonra iyice yalnız kaldı. Moskova’ya gidip Lenin’den, Bakü’de bir İslam Kongresi toplamak için destek aradı. O yöre eşrafından, Turan düşü yolunda Enver Paşa’yı coşkuyla destekleyen birkaç kişi vardı. Enver Paşa, Türkistan’a geçti. Orada kendisini destekleyen eşrafın adamlarını toparladı. 1922 Şubat’ında komutasında topladığı Basmacı birlikleri ile Duşanbe’yi ele geçirdi ve oradaki Sovyet garnizonunu tutsak aldı. Ardından Horasan üzerine yürüyerek Kızıl Ordu birliklerinin Buhara ve Horasan’dan çekilmelerini istedi. 28 Haziran 1922’deki Kafiran Savaşı’nı kaybettikten sonra dağlara çekilmek zorunda kaldı. 4 Ağustos 1922’de Kurban Bayramı sırasında Tacikistan’da, Belçivan yakınlarında Agop Melkovian komutasındaki Bolşevik Ruslara karşı yapılan bir çarpışmada üzerine düşen havan topuyla hayatını kaybetti ve Çeğen köyüne gömüldü.
3 Ağustos 1996’da İstanbul’a getirilen naaşı bir gece Gümüşsuyu Askeri Hastanesi’nde tutuldu. Ölüm yıldönümü olan 4 Ağustos 1996 tarihinde, Şişli Camii’nde 8 imamın kıldırdığı cenaze namazının ardından Şişli’deki Abide-i Hürriyet Tepesi’nde, İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve Kültür Bakanlığı’nca ortak olarak hazırlanan, Talat Paşa’nın yanındaki mezara defnedildi.