İçindekiler
Konfüçyanizm
Konfüçyanizm / Konfüçyüsçülük, Çin’e ve Çinlilere özgü milli bir dindir. Çinliler Konfüçyüsçülüğü ayrı bir dinden ziyade kültürün temeli olarak görmektedir. Ancak Konfüçyüsçülük inanç kuralları, kutsal kitap anlayışı, bağlıları, ahlaki kuralları ve ilkeleri gereği tarihçiler tarafından din olarak kabul edilmektedir.
Çin’de İslam ve Hristiyanlık dışında resmi niteliğe sahip 3 din vardır. San Kiao olarak adlandırılan bu dinler Konfüçyüsçülük, Taoizm ve Budizm’dir. Konfüçyüsçülük ile Taoizm yerli ve milli, Budizm ise dışarıdan gelme evrensel nitelikli bir dindir.
Konfüçyüs ve Konfüçyüsçülük
Konfüçyüs
Konfüçyüs kelimesi Üstad K’ung anlamında kullanılan K’ung Fu Tzu’nun latincesidir. “Büyük Mürşid” olarak da nitelendirilen Konfüçyüs (M.Ö. 551-479), Çinin büyük bilginlerinden biridir ve Konfüçyüsçülüğün kurucusudur. O, yin Karallık Ailesinden kabul edilse de ataları ve ailesi hakkındaki bilgiler yaşamından sonraki kaynaklara aittir ve güvenilir kabul edilmemektedir.
Bu kaynaklara göre Konfüçyüs, Lu eyaletindeki Tsou’da dünyaya geldi. Babasını üç yaşında kaybetti. Hayatının ilk yılları yoksulluk içinde geçti ancak öğrenmeye çok meraklı olması hasebiyle iyi bir eğitim gördü. Konfüçyüs 19 yaşında evlendi ve iki çocuk babası oldu. 20 yaşında öğrenci yetiştirmeye başladı. “Eskilerin Hikmeti” onun için yorumlanması gereken en önemli eserdi. Zamanla şöhreti yayıldı ve taraftarlar kazandı. Lu’da önemli sayılmayan memuriyetlerde bulundu.
“Eski Bilgilerin Faziletleri”ne dayanarak, insanlara barış ve refahı getirmeyi planladığı siyasi bir sistem geliştirdi. Kurduğu sistemin temelinde iki felsefi yol bulunur. Bunlar bütün insanların saadeti için insanın fıtraten iyi olduğuna güvenme ve insanlığa örnek olmaktır.
Konfüçyüs, Çin İmparatorluğu sınırları içinde bu sistemine kulak verecek ve nasihatlerini dinleyecek hükümdar ve yöneticiler aradı. Ancak bu hedefinde çok başarılı olamadı ve doğduğu yere geri döndü. Hayatının son beş yılı meşhur eserlerini yazmak, öğrenci yetiştirmek ve doktrinini öğretmekle geçti. En önemli eseri ise “Konfüçyüsçülük” oldu.
Konfüçyüs kendi hayatını şu şekilde özetler:
“15 yaşında kendimi öğrenmeye verdim, 30 yaşında irademe sahip olabildim. 40 yaşında şüphelerimden kurtuldum. 50 yaşında Gök’ün emrini öğrendim. 60 yaşında seziş yoluyla her şeyi kavradım. 70 yaşında doğru olan şeylere zarar vermeden, kalbimin bütün isteklerini yerine getirebildim.”
Konfüçyüsçülük’te İnanç Esasları
Konfüçyüs, kendisine “Din Kurucusu” ünvanı vermemiştir ve kendini o şekilde görmemektedir. Eski zamandan gelen yapıları ve düşünceleri korumaya çalışan kişidir. Der ki;“Ben yapıcı değil, fakat naklediciyim. Eskilere inanıyor ve onları seviyorum.” Buna rağmen onun doktrini kendinden sonra din olarak kabul edilmiştir.
Onun ana gayesi karışık olan siyasi durumu düzeltmek için “eski törenleri” yeniden ihya etmektir. Konfüçyanizm’in belli bir inanç sistemi ve bir dini teşkilatı bulunmuyor. Fakat bu yapının bir kurucusu, tanrı inancı ve kutsal metinleri vardır.
Tanrı İnancı
Konfüçyüsçülük Konfüçyüse dayandırılan, Çin’e ait inanış ve ayinler birliğidir. Çin tarihinin en eski ve en büyük tanrısı “Gök Tanrı”dır ve Tien olarak ifade edilir. Tien, yukarıdaki tanrıdır yani göğün efendisidir. Onun aşağısında görünmeyen varlıklar dünyası, hava cinleri ve perileri, bulut, su, dağ cinleri ve ata ruhları bulunur.
Konfüçyüs’e göre Tien, gökte oturan, kötü hükümdarları cezalandıran, yeni hanedanlar kuran ve iyileri mükafatlandıran atalara verilen bir ad değildir. O; yüce varlık, göğün efendisi, tabiat düzeninin idarecisi, her şeyin üstündeki varlık ve yaratıcı kudrettir.
Konfüçyüsçülükte tanrı inancı için kullanılan diğer bir terim “Tao”dur. İnsanın yürüyeceği doğru yol yani ahlak prensibidir. Konfüçyüs “Sabah Tao’yu zikreden kimse Akşama rahat ölür” diyerek bu düşüncesini açıkça ifade etmiştir.
Çinliler için diğer önemli husus “Yin” ve “Yang” prensibidir. Bu prensipler üç Çin Dini için de geçerlidir. Yin olumsuz yang ise olumlu durumu ifade etmektedir. Yer ile gök arasında meydana gelen her olayın bu iki bir prensibim işbirliği yapmasından ortaya çıktığı kabul edilmektedir.
Ahiret ve Kurtuluş İnancı
Konfüçyüs, dini faaliyet olarak Çin’in eski dini tasavvurlarını ihyaya çalışmış ve bu tasavvurlar üzerinde tartışma yapmaktan kaçınmıştır. Ancak bu tasavvurlardaki öbür dünya’nın varlığını inkar etmemiştir. O, yapılan günahların cezasız kalmayacağını, işlenen günahların karşılığının öbür dünyadan daha çok bu dünyada görüleceğini ve kötülük yapanın “hatasını ödeyerek” affedilmesini istemesi gerektiğini belirtmiştir.
Konfüçyüs, bu dünyada rahat etmesi için insanın neler yapması gerektiğinden bahsetmiş ve dünya hayatının kanunlarını koymaya çalışmıştır. Çünkü insanın görevi dünya için bir şeyler yapmak ve dünya hayatını iyi tanımaktır. Konfüçyüs’e göre insanın ahiretle ilgili görevi dünyadaki görevine bağlıdır. Dünyadaki görevini iyi bir şekilde yapamayan insan ahiretle ilgili görevini de iyi bir şekilde yapamayacaktır.
Konfüçyüsçülükte kurtuluş inancı ahlak ile ilişkilendirilmektedir. Çünkü Konfüçyüs’e göre insan için en önemli şey bilgidir ve bilinmesi gerekenlerin başında da görevini bilmek gelmektedir. İnsanın doğruluk üzerine dünyaya geldiğini savunan Konfüçyüs, doğruluk olmadan kurtuluşa erişmenin mümkün olmadığını savunmuştur. Toplumun kurtuluşu da ancak erdemli insanların varlığı ile mümkündür. Üstün insanların oluşturduğu ve ahlak kurallarının hakim olduğu bir toplum dünyada mutluluk içinde varlığını devam ettirecektir.
Mehdi/Mesih İnancı
Konfüçyüsçülükte Mehdi/Mesih her şeyi bilen ve işitendir. Yumuşak huylu, kuvvetli ve cesaretli olarak da tasvir edilen Mehdi, Gök/semaya göre yaratılmıştır. O, hakikati kavramış ve ona nüfuz etmiştir. Onun örneği gökyüzü üstadı hakikattir. Kendisini herhangi bir eşyaya dönüştürebilme yeteneğine sahip olan Mehdi’nin ruhu da yeri ve göğü doldurabilmektedir. Bu ruh aynı zamanda yüksek Tao vahyi’nin taşıyıcısıdır.
Mehdilerin manevi gücüyle hastalıklar, kötülükler ve düzensizlik ortadan kalkacaktır. Konfüçyüsçülüğe göre Mehdi’nin insanların ve eşyanın varlığına nüfus etme kabiliyeti bazı hayvanları cevher yapmaktadır. Tüylü hayvanların cevheri kilin, kanatlı hayvanların cevheri anka kuşu, kabuklu hayvanların cevheri kaplumbağa, pulluların cevheri ise “ejderha”dır. Bu hayvanlar Mehdi’nin yardımcıları kabul edilmektedir.
Konfüçyüsçülük’te Sosyal ve Ahlaki Yapı
Konfüçyüsçülük dinden ziyade ahlak ve hikmet yolu olarak kabul edilir. Konfüçyüs’ün ahlak sistemi cemiyet ve millet içindir. Onun amacı milleti siyasi bir terbiye ile saadete kavuşturmaktır. Konfüçyüs ahlakının ana temeli “büyük bilgi” dahilinde kendini, ev halkını ve milletini yönlendirme, barış’ı sağlamanın yolunu bulma şeklinde açıklanır. Konfüçyüsün “Konuşmaları”nda, dünyada beş şeyi herkese uygulayabilme yeteneğine “mükemmel erdem” demektedir. Bu Erdemler: ağırbaşlılık, cömertlik, samimiyet, doğruluk ve nezakettir.
Konfüçyüs, üstün insan ile küçük insan arasındaki farkı da şöyle belirtir. Büyük ve üstün insan erdemi, küçük insan ise rahatını düşünür. Üstün insan kanunlar üzerine kafasını çalıştırır, küçük insan ise kendi faydasını aramaya bakar. Büyük ve üstün insan yalnız doğruluğu, küçük insan ise yalnız faydayı düşünür.
Konfüçyüsçülük’te iyilik, doğruluk, edeplilik, akıllılık ve güvenilirlik beş temel fazilettir. Bu faziletler başarı şartına bağlı değildir. Çünkü Konfüçyüs “başarı her zaman faziletin varlığına delil olmaz. Hikmet ve fazilet başarı elde edilse de edilmese de her şeye rağmen iyilikte devam ve ısrardır.” der.
Konfüçyüs’ün telkini şu dört konu etrafında dönmektedir.
1-Kültür
2-iş Yönetimi
3-Üste karşı dürüst davranma
4- Verilen sözde durma
Konfüçyüsçülük’te beş temel insanı ilişki vardır:
1- Amir ile memur arasındaki ilişki
2- Ana-baba ile çocuklar arasındaki ilişki
3- Karı ile koca arasındaki ilişki
4- Kardeşler arasındaki ilişki
5- Arkadaş ve dostlar arasındaki ilişki ve saygı
Bu beş temel insanı ilişki Bütün hayatının en önemli ilişkilerini içinde bulundurur.
Konfüçyüse göre yönetici olan kimsenin beş üstün şeye değer vermesi ve dört kötü şeyden kaçınması gerekir.
Beş üstün şey şunlardır:
1- Aşırı derecede harcama yapmadan faydalı olmak.
2- Halkına pişmanlık getirmeyecek görevler vermek.
3- Aç gözlülük etmeden istediği şeyi almak.
4- Gururlu olmadan itibar kazanmak.
5- Korkunç olmadan yüce olmaktır.
Dört kötü şey şunlardır:
1- Halkı öğretmeden ölüme sürüklemek, buna zulüm denir.
2- Haberdar etmeden halka ani olarak iş yüklemek, buna baskı denir.
3- Acele olmayan buyruklar çıkarıp, sonra bunların hemen uygulanmasını istemek, buna “gaddarlık” denir.
4- Genel olarak insanlara bir şey verirken veya mükafatlandırırken hasis davranmak, buna “yersiz davranış” denir.
Konfüçyüsçülükte Kutsal Kitaplar
Konfüçyüs, yönetimle ilgili bilgileri düzenlemek, sosyal hayatı ve törenle ilgili hususları bir araya getirmek, yaşayan ahlak ve geleneklerinde devamını sağlamak amacına yönelik olarak bütün eski Çin metinlerini yeniden düzenlemiştir. Böylece Atalar kültüne dayalı Çin medeniyetini ortaya koymayı hedefleyen Konfüçyüs ve öğrencileri daha önceki Çin alim ve mürşitlerin yazılarını derleyip yeniden yorumlamışlardır. Bu çalışmalar neticesinde Konfüçyüsçülükte beş klasik ve dört kitap ortaya çıkmıştır.
Beş Klasik (Wou King)
1- Değişiklikler Kitabı (Yi King): “Chou I” olarak da isimlendirilen ve Çin’in en eski ve en kutsal kitaplarının ilki olan Değişiklikler Kitabı, mistik ve metafizik olayları ihtiva etmektedir.
2- Tarih Kitabı/Tarihi Belgeler Kitabı (Şu King): Eski zamanlara ait belgeler olarak da isimlendirilen Şu King, Çin’in en eski tarihi kitabıdır. Çin imparatorlarının konuşmalarının Çin’deki saray tarihçileri tarafından derlenmesiyle ortaya çıkmıştır. Bu kitap dökümanları, tarihi bilgileri ve geçmişe ait önemli vesikaları içermektedir. 58 bölümden oluşan tarih kitabı kanunlar, öğütler, emirler, ilanlar, sözleşmeler, görev ve sorumluluklar gibi belgeleri ihtiva etmektedir. Belgeler yaklaşık olarak M.Ö. 2000’li yıllardan 630 yılına kadarki süreyi kapsamaktadır.
3- Şiirler Kitabı (Şi King): Çin şiirinin en eski derlemesi olan ve 305 muhtelif şarkıya ihtiva eden kitaptır.
4- Törenler Kitabı (Li King): Geniş çapta krallığa ait düzenlemeler, ayinin gelişimi ile ilgili görüşler, ayin ile ilgili konular, kadınlara ve gençlere rehber olacak bilgiler; eğitim, sihir, ahlaki yasaklar, dini kurbanlar, cenaze töreninde giyilecek kıyafetler ve bilim adamlarından beklenen davranışlar gibi konular hakkında bilgiler içerir.
5- ilkbahar ve Sonbahar ve Vekayinameleri: Konfüçyüs’ün kendisine atfedilen ve Konfüçyüs’ün kendi çalışması olduğuna inanılan eser ilkbahar ve sonbahar ile ilgili olarak günlük yazılmış olayları ihtiva eder.
Dört Kitap (Se Chou)
1- Konfüçyüs’ün Konuşmaları (Lun Yü) : “Seçme Eserleri veya Parçalar, Tasnif Edilmiş Konuşmalar, Seçilmiş Sözler gibi anlamlara da gelen Lun Yü 4 bölüm olarak meydana getirilmiştir.
2- Mensiyus’un Sözleri (Mong – Tse): Konfüçyüs’ün ölümünden 150 yıl sonra yaşayan – M.Ö. 371-289 yılları arasında yaşadığı düşünülen – Çin tarihinin en meşhur filozoflarından ve ediplerinden olan Mensiyus’un sözlerini ihtiva etmektedir.
3- Orta Yol Doktrini ( Chung Yung): Chung “merkezi olan şey”, Yung ise “Evrensel ve ahenkli olan şey” anlamındaki iki kelimeden oluşmaktadır. Konfüçyüs’ün torunu Tzu-szu’ya ait olduğu söylenen ve Türkçede Orta Yol Doktrini şeklinde ifade edilen eserdir.
4- Büyük Bilgi (Ta Hsiaah veya Ta Hsüeh-Ta-Hio): Dört kitabın sonuncusudur ve Konfüçyüs’ün öğrencisi Tseng-Tzu’ya atfedilmiştir. Konfüçyüs’ün eğitim, ahlak ve politik düşünceleri gibi konulardaki öğretisini ihtiva etmektedir.
Konfüçyüsçülükte Mabet ve İbadet Uygulamaları
Konfüçyüsçülük’de mabet ve ibadet uygulamaları bulunmaktadır. İbadetler mabette, evde, uygun alanlarda yerine getirilebilir.
Mabet
Lu Hükümdarı, M.Ö. II. yy’da Çin’de Konfüçyüs için inşa ettiği mabet Konfüçyanizm’in mabet geleneğini oluşturmuştur. Yapılan bu mabetlerde törenler yerine getirilmiş ancak 1911 yılından itibaren bu törenlere ara verilmiştir. Ayrı bir rahipler sınıfı olmadığı için Konfüçyanizm’de ayinler genellikle devletin yetkili memurlarınca yönetilmektedir. Dünyanın üstün iderecesi kabul edilen Gök tanrı için yapılan törenler genellikle İmparator tarafından yönetilmiştir.
Çin’in en meşhur mabetleri pekin’deki imparatorluk mabetleri ve Gök Mabet’tir. Konfüçyanizm mabetlerinde heykel bulunmamaktadır ve sadece Konfüçyüs adına düzenlenmiş tabletler yer almaktadır. Günümüzde Konfüçyüs mabetleri mabet olarak değil kışla veya halkevleri olarak kullanılmaktadır.
İbadet Uygulamaları
Çin geleneğinden gelen “Tanrı ve ahiret inancı” temeli üzerine oturtulan ibadet, ruhani varlıkların memnun etme ve insanların dünyevi menfaatlerini sağlamak amacı taşımaktadır. Konfüçyüsçülükteki ibadet uygulamalarını; Atalara Saygı, Yüce Tanrı/Gök Tanrı ve diğer paralara tapınma, dua etme ve kutsal varlıklara kurban sunma oluşturmaktadır. Ancak ibadette en önemli şey saygıdır. Zaten Dini Törenler Kitabı’nda da “her zaman ve her şeyde saygı olsun” ifadesi bunu doğrulamaktadır. Konfüçyüsçülükte dua/ibadet; devamlı olmayan bir görev olarak algılanmakta ve en yaygın ibadet şekli olarakta “Atalara Dua” kabul edilmektedir.