İçindekiler
Çölyak Hastalığı Nedir?
Kronik bir otoimmün hastalık olan çölyak, vücudun glutene karşı oluşturduğu hassasiyettir. Normal şartlarda bağışıklık sistemi vücudu yabancı ve zararlı maddelerden korur. Ancak gluten tüketen çölyak hastalarında bağışıklık sistemi yanlışlıkla bağırsak zarına saldırır. Bu reaksiyon ince bağırsağın astarına zarar verir ve bazı besin maddelerinin emilmesini engeller (malabsorpsiyon).
Bağırsak hasarı genellikle ishale, yorgunluğa, kilo kaybına, şişkinliğe ve kansızlığa neden olur ve ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Çocuklarda görülen malabsorpsiyon ek olarak büyüme ve gelişmeyi de etkileyebilir.
Çölyak Hastalığının Belirtileri Nelerdir?
Çocuklarda Görülen Belirtiler
Çölyak hastalığı olan çocuklar kendilerini yorgun ve sinirli hissedebilir. Genellikle gerek gelişimlerinde gerekse ergenlik süreçlerinde normal dışı süreçler yaşanır. Olası diğer semptomlar şunlardır:
- Kilo kaybı
- Kusma
- Şişkinlik
- Karın ağrısı
- Kalıcı ishal veya kabızlık
- Soluk, yağlı ve kötü kokulu dışkı
- Öğrenme güçlüğü ve dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) gibi nörolojik problemler
- Anemi
Yetişkinlerde Görülen Belirtiler
Çölyak hastalığı olan yetişkinler büyük oranda sindirim semptomları yaşar. Ancak belirtiler bazen vücudun diğer bölgelerini de etkiler. Olası belirtiler şunlardır:
- Demir eksikliği anemisi
- Eklem ağrısı ve sertliği
- Zayıf ve kırılgan kemik yapısı
- Halsizlik
- Nöbetler
- Cilt rahatsızlıkları
- Ellerde ve ayaklarda uyuşma veya karıncalanma
- Dişte renk değişikliği veya emaye kaybı
- Ağız içinde soluk yaralar
- Düzensiz adet dönemleri
- Kısırlık ve hamilelikte düşük yapma
Dermatitis herpetiformis (DH), çölyak hastalığının bir başka yaygın semptomudur. DH, kızarıklık ve kabarcıklardan oluşan kaşıntılı bir deri hastalığıdır. Dirseklerde, kalçada ve dizlerde gelişebilir. Çölyak hastalığı olan kişilerin yaklaşık dörtte birini etkiler. DH yaşayanlarda genellikle sindirim semptomları görülmez.
Çölyak hastalığı kemik yoğunluğu kaybına ve dalak fonksiyonunun azalmasına (hiposplenizm) neden olabilir.
Bazı kişilerde hiçbir semptom görülmez. Bununla birlikte, hastalığın bir sonucu olarak yine de uzun vadeli komplikasyonlar gelişebilir.
Çölyak Hastalığının Nedenleri ve Risk Faktörleri
Çölyak hastalığının nedeni tam olarak bilinmiyor. Genetik yatkınlıkta hastalığa yakalanma olasılığı 10’da 1’dir. Viral enfeksiyon, ameliyat, duygusal travmalar veya hamilelik gibi stresli olaylar hastalığı tetikleyebilir.
Hastalık en çok Kafkasya bölgesinde görülmektedir. Bunun haricinde aşağıdaki hastalıkları olan kişilerde çölyak yaygındır:
- Hashimoto tiroiditi
- Tip 1 diyabet
- Addison hastalığı
- Down Sendromu
- Romatizmal eklem iltihabı
- Turner sendromu (bir dişinin X kromozomunun eksik olduğu bir durum)
- Multipl skleroz (MS)
- Otoimmün hepatit
- Sjögren sendromu
- İdiyopatik dilate kardiyomiyopati
- IgA nefropatisi
- Lupus
- İrritabl bağırsak sendromu (IBS)
- Kronik pankreatit
- Sedef hastalığı
- Skleroderma
- Williams sendromu
- Primer biliyer siroz
- Laktoz intoleransı
- Bağırsak lenfoması
- Bağırsak kanseri
Gluten İçeren Besinler Nelerdir?
Gluten buğday (buğday çaşitleri) arpa, çavdar, tritikale ve bunların türevlerinde bulunan belirli protein türlerinin genel adıdır.
Un, ekmek, bulgur, irmik, şehriye, kuskus, kepek, simit, kraker, kek, börek, poğaça, pasta, kurabiye gibi unlu mamüller; gluten içeren hazır ketçap, mayonez, sirke, dondurma külahı, unlu tatlılar, galeta ununa bulanmış herhangi bir gıda, malt kullanılan içecekler, gluten ilave edilen hazır soslar, un ilave edilen çorbalar, gluten içeren sakız ve çikolatalar gluten içerir.
Tuzlu ve soslu kuruyemişler glutenle yapıştırıldığı için uzak durulmalıdır. Ancak çiğ olarak tüketilmesinde bir sakınca yoktur. Küçük bir detay olarak kağıt bardaklarda da glüten bulunmaktadır. Kağıt bardak yerine cam veya plastik tercih edilmelidir.
Gluten İçermeyen Serbest Besinler
Mısır, pirinç, kestane unu, soya unu, karabuğday, kinoa, nohut unu, patates, üzüm çekirdeği unu, yumurta, reçel, evde çekilmiş güvenli baharatlar, bal, una batırılmamış balık, kırmızı et ve tavuk, tüm sebze, meyve ve katkısız yağ çeşitleri, tüm bakliyatlar yani fasülye, mercimek, nohut, barbunya, soya fasulyesi, börülce gluten içermeyen yiyeceklerdir.
Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar
- Glütensiz diyetin en önemli noktalarından biri “besin etiketi okuma alışkanlığı” kazanmaktır. Dışarıda paket olarak satılan tüm yiyeceklerin içeriğine bakılması şarttır. Etiketi olmayan ürünler kesinlikle tüketilmemelidir.
- Paketli alınan gıdaların üzerinde GLUTEN FREE amblemi aranmalıdır.
- Doğal gıdalara yönelmeli, çoğunlukla işlenmemiş besinler tercih edilmeli ve risk en aza indirilmelidir.
- Dışarıda yenen bir yemeğin içeriği mutlaka ayrıntılı bir şekilde sorgulanmalıdır.
- Buğday unu karıştırılmış mısır ve pirinç ununa dikkat edilmelidir.
- Yemeklerin pişirilme ve hazırlık aşamasında birbiriyle temasına dikkat edilmeli, gluten içermeyen besinler glüten içeren besinler ile yan yana gelmemelidir.
Kaynakça