İçindekiler
GAPS Diyeti Nedir?
GAPS, bağırsak ve psikoloji sendromu anlamına gelir. Terim ilk defa diyeti tasarlayan Dr. Natasha Campbell-McBride tarafından kullanıldı. Diyet bağırsak sağlığının fiziksel ve zihinsel sağlıkla ilişkili olduğu düşüncesiyle düzenlendi. Bu çerçevede sindirimi zor olan ve bağırsak florasına veya bağırsak astarına zarar verebilecek gıdalar tüketilmemelidir.
GAPS diyeti nedir sorusuna en anlaşılır cevabı şu şekilde verebiliriz: “Pastörize süt ürünlerini, nişastalı sebzeleri ve rafine karbonhidratları kesmeyi içeren bir eliminasyon diyetidir.”
Gaps diyetinde birinci hedef, hasarlı ve iltihaplı bağırsak sistemini iyileştirmek. İkinci hedef; uygun hazırlama, pişirme, muhafaza ve mayalama tekniklerini hayata geçirmek. Üçüncü hedef ise doktor ve diyetisyen gözetiminde tedavi edilen bağırsakların sağlığının devamlılığını sağlamak.
Bağırsak Sağlığının Önemi ve GAPS Diyetinin Etkisi
İnsan sağlığı için bağırsak sağlığı asla yabana atılmayacak derecede büyük öneme sahiptir. Bağırsaklarımız “ikinci beyin” diye nitelendirdiğimiz organımızdır. Bağırsak sağlığı beslenme başta olmak üzere kişisel temizlik, yaş, cinsiyet, stres, aşırı ve bilinçsiz ilaç kullanımı ve hastalıklarla yakından ilgilidir. Bağırsak sağlığını korumak ise fonksiyonel gıdalarla beslenme ve düzenli fiziksel aktivite ile mümkündür. Fonksiyonel gıda grupları ise probiyotikler, prebiyotikler ve fermente gıdalardır. Bu diyetin psikolojik, fizyolojik ve otoimmün sistem hastalıklarının semptomlarını azaltması ise tıbbi tedavinin bir parçasıdır.
GAPS diyeti; ince bağırsaktaki bakteri dengesini sağlayarak disbiyozisi (bağırsak ortamında hastalık yapıcı zararlı mikroorganizmaların hızla üremesi ile ishal, bağırsak geçirgenliğinin artması gibi rahatsızlıklar) giderir, bağırsak duvarındaki hasarı iyileştirerek bağırsak geçirgenliğini (şişkinlik, gaz, kramplara varan karın ağrısı) engeller. Bağırsak geçirgenliği, beslenme ile aldığımız gıda maddelerindeki bütün zararlı, hastalık yapıcı ve vücudun metabolize edemediği ürünlerin kana karışarak bireylerde kalıcı hasarlara neden olmasıdır.
Gaps Diyetini Kimler Uygulamalı?
Dr. Campbell-McBride, GAPS diyetini ilk olarak oğlunun otizmini tedavi etmek amacıyla tasarladı. Daha sonra teorisini geliştirerek davranış ve duygudurum bozuklukları olan çocuklara yardım etmeyi hedefledi.
GAPS teorisine göre sorunlu bir bağırsak, kan dolaşımına zararlı bakteri ve toksinler salgılar, bunlar daha sonra beyne gider ve beynin işleyişine müdahale eder. Teori, bağırsağa zarar veren gıdaların ortadan kaldırılmasının otizm spektrum bozukluğu (ASD), dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ve disleksi gibi durumların tedavisine yardımcı olabileceğini savunmaktadır. GAPS Diyetinin aşağıdaki hastalıkların tedavisinde etkili olabileceği tezi bazı kesimlerde kabul görmektedir. Bunlar;
- Sindirim sistemi rahatsızlıkları
- Otizm
- DEHB
- Disleksi
- Dispraksi
- Epilepsi
- Depresyon
- Şizofreni
- Tourette sendromu
- Bipolar bozukluk
- Obsesif-kompulsif bozukluk (OKB)
- Düzensiz yeme
- Çocuklukta gıda intoleransı ve alerjiler
- Akne
- Çölyak
- Diyabet
- Egzama
- Gelişme geriliği
- Astım
- Damla (Gut) hastalığı
- Çocuklukta alt ıslatma
GAPS diyeti bu hastalıklara sahip bireylerde tıbbi tedavinin yanı sıra semptomları azaltan bir beslenme protokolüdür.
Giriş Diyetinde Beslenme Düzeni
GAPS diyetinde tahıllar, şeker, soya, pastörize süt ürünleri, nişastalı sebzeler ve işlenmiş gıdalar diyetten çıkarılır. Tamamlanması 2 yıl kadar sürebilir ve 3 farklı aşamadan oluşur.
Giriş Diyeti
Dr. Campbell-McBride, tam GAPS diyetine başlamadan önce başlangıç diyetine girilmesini özelikle tavsiye etmektedir. Bu aşama zor olsa da bağırsağın iyileştirilmesini ve sindirim semptomlarının azaltılmasını amaçlar. Birkaç haftadan 1 yıla kadar sürebilir.
Giriş diyeti kendi içinde altı aşamaya ayrılır. Her aşamada listeye yeni yiyecekler eklenir ancak her aşamada yiyecekler tolerans temelinde kişiye özel değerlendirilir. İshal, şişkinlik, gaz, kabızlık, karın ağrısı gibi sindirim semptomları yaşandığında bir sonraki aşamaya geçilir.
- İshal
- Şişkinlik
- Gaz
- Kabızlık
- Karın ağrısı
1. Aşama
- Ev yapımı et suyu
- Haşlanmış et veya balık
- İyi pişmiş sebzeler
- Fermente sebze suları, yoğurt veya kefir gibi probiyotikler ve ev yapımı fermente peynir altı suyu
- Ballı zencefil veya papatya çayı
- Arıtılmış su
2. aşama
- 1 aşamadaki yiyecekler
- Çiğ, organik yumurta sarısı
- Et ve sebze ile yapılan güveç
- Fermente balık
- Ev yapımı ghee (arıtılmış tereyağı)
3. Aşama
- Önceki aşamalardaki yiyecekler
- Avokado
- Lahana turşusu ve fermente sebzeler
- GAPS krepleri
- Ghee, kaz yağı veya ördek yağı ile yapılan omlet
- Probiyotik takviyeleri
4. Aşama
- Önceki aşamalardaki yiyecekler
- Kavrulmuş veya ızgarada pişmiş etler
- Soğuk sıkım zeytinyağı
- Taze sıkılmış havuç suyu
- GAPS ekmeği
5. Aşama
- Önceki aşamalardaki yiyecekler
- Pişmiş elma püresi
- Marul ve soyulmuş salatalık gibi çiğ sebzeler
- Taze sıkılmış meyve suları
6. Aşama
- Önceki aşamalardaki yiyecekler
- Çiğ, soyulmuş elma
- Çiğ meyve
- Bal
- Kuru meyve ile tatlandırılmış unlu mamüller
Tam GAPS Diyeti
GAPS diyeti sırasında tüm tahıllardan, şekerlerden, nişastalı sebzelerden, rafine karbonhidratlardan ve işlenmiş gıdalardan uzak durulur. Bu aşama 18-24 ay sürer ancak kişiye özeldir ve bazıları için daha az zaman gerektirebilir.
GAPS diyeti için kabul edilebilir besinler şunlardır:
- Yumurtalar
- Et, balık ve kabuklu deniz ürünleri (sadece taze veya dondurulmuş)
- Taze sebze ve meyve
- Sarımsak
- Zeytinyağı, hindistancevizi yağı ve ghee (arıtılmış tereyağı) gibi doğal yağlar
- Orta miktarda fındık
- Fındık unu kullanılarak yapılan unlu mamuller
GAPS diyetinde öneriler:
- Organik gıdaları sıkça tüketmeye çalışın.
- Tüm işlenmiş ve paketlenmiş gıdalardan kaçının
- Her öğünde fermente gıda tüketin
- Her öğünde kemik suyu için
- Yemeklerle birlikte meyve yemekten kaçının
- Tüm proteinli yiyecekleri sebzelerle birleştirin. Bu işlem teoriye göre vücut asitlik seviyelerini normal tutar.
Yeniden Giriş Aşaması
En az 6 aylık normal sindirimden sonra, insanlar yeniden giriş aşamasına geçebilirler. GAPS diyetinin son aşaması, birkaç ay boyunca gıda maddelerinin kademeli olarak yeniden verilmesini içerir.
Diyet, patates ve fermente tahıllarla başlanması önerilir. Küçük porsiyonlarla başlanır ve yiyecek miktarı kademeli olarak artırılır. Bu işleme nişastalı sebzeler, tahıllar ve fasulye ile devam edilir.
GAPS Diyetinde Yemek Listesi
GAPS diyetinde aşağıdaki yiyecekler tüketilebilir:
- Et suyu
- Balık
- Kabuklu deniz ürünleri
- Hayvansal yağlar
- Yumurtalar
- Taze meyveler ve nişastalı olmayan sebzeler
- Fermente yiyecek ve içecekler
- Sert, doğal peynirler
- Kefir
- Hindistancevizi, hindistancevizi sütü ve hindistancevizi yağı
- Fındık
- Beyaz, lacivert fasulye
GAPS diyetinde kaçınılması gereken yiyecekler şunlardır:
- Şeker ve yapay tatlandırıcılar
- Şuruplar
- Alkol
- İşlenmiş ve paketlenmiş gıdalar
- Pirinç, mısır, buğday ve yulaf gibi tahıllar
- Patates ve benzer nişastalı sebzeler
- Süt
- Beyaz ve yeşil fasulye hariç diğer fasulyeler.
- Kahve
- Çay
- Soya
GAPS diyetinde kapsamlı listeye ulaşmak için bir diyetisyene veya diyete dair kapsamlı içeriklere sahip olan yazılı kaynaklara başvurabilirsiniz. Gaps diyeti, bireyin temel besin ihtiyaçlarının yanı sıra uygun ölçüde fermente besin, probiyotik ve prebiyotik destekli hazırlanmış bir beslenme düzenidir.
Gaps diyetinde bahsi geçen gıdaların aslında günlük beslenmemizde olması gereken önemli besinler olduğu unutulmamalıdır. Bireyler GAPS diyeti’ni kendi çabaları ile araştırmış olsalar bile diyetisyen gözetimi altında bu diyeti uygulamaları gerekir.
Sağlıklı günler dilerim…
KAYNAK: MedicalNewsToday