İçindekiler
Aurora Nedir?
Kutuplarda ışıkların oluşturduğu görsel şölene Aurora deniyor. Aurora adı 1592-1655 yılları arasında yaşamış matematikçi ve felsefeci Pierre Gassendi tarafından, Eski Yunan tanrısı Eos’un Roma’daki adına dayanarak verilmiş. Auroralar her iki kutupta da görülebiliyor. Kuzey Kutbu’nda olanı Aurora Borealis ya da Kuzey Işıkları, Güney Kutbu’nda olanı ise Aurora Australis ya da Güney Işıkları olarak adlandırılıyor.
Aurora Nasıl Oluşur?
Güneş rüzgarları, 900 km/s gibi yüksek hızlarda ve 1 milyon derece (Celsius) sıcaklıkta Güneş’ten dışarı doğru akan, başta elektronlar ve protonlar olmak üzere enerji dolu, yüklü parçacık akışıdır. Güneşin devasa manyetik alanı sayesinde bu parçacıkların büyük kısmı tekrar güneşe döner ancak bir kısmı uzaya bir kısmı ise Dünya’ya doğru yol alır.
Dünya’nın manyetik alanı ve atmosferi aurora oluşumunu doğrudan etkiliyor. Dünya’nın çekirdeği dev bir mıknatıs gibidir ve Dünya çevresinde manyetik bir alan yaratıyor. Bu manyetik alana Manyetosfer denir.
Güneş’ten kopup gelen parçacıklar yeterli enerjiye sahipse atmosfere kadar ulaşıp atmosferin en dış kısmındaki İyonosfer katmanındaki atomlarla çarpışıyor. Çarpışma sonucu atomlar bu parçacıklardan enerji alıp uyarılmış hale geçiyor. Daha sonra ışık yayarak eski hallerine geri dönerler. Bu ışığın rengi parçacığın atmosferde çarptığı atomun türüne ve çarpma sonucu kazandığı enerjiye bağlıdır. Parçacıklar oksijen atomuyla çarpışırsa yeşil, daha yüksek tabakalardaki oksijen atomuyla çarpışırsa kırmızı, azot molekülleriyle çarpışırsa mavi, iyonlaşmamış azot atomları ile çarpışırsa mor/eflatun ışık yayar. Bu görsel şölen Dünya’dan 80-640 km arasında bir uzaklıkta oluşuyor.
Auroralar, Güneş’teki patlamaların arttığı dönemlerde daha iyi görülebiliyor. Patlamalar ise Güneş üzerinde, güneş lekeleri olarak bilinen ve diğerlerine göre daha soğuk olan bölgelerin arttığı zamanlarda gerçekleşiyor. Bu lekeler, yaklaşık her 11 yıllık dönemde bir artış gösteriyor. Kış döneminde, özellikle Aralık-Mart ayları arasında geceleyin gözlenebilen Auroralar, gündüz çok sönük olduklarından görülemiyor. Auroralar eskiden olduğu gibi günümüzde de ilgi çekiyor.
Aurora Efsaneleri
Kutup ışıkları, varoluşumuzdan bu yana ilgi çekmiş büyülü bir görüntü adeta. Kutup bölgelerine yakın yerlerde yaşayanların ve kutup ışıklarını görenlerin bu sıradışı doğa olayı için ürettiği çeşitli inanışlar var. Henüz bilimsel açıklamasının yapılmadığı zamanlardan kalma bu inanışlardan bazıları şöyle: “Kuzey Amerika’da, bu ışıkların fanilerin dünyasından cennete gidecek ruhlara rehberlik eden tanrıların meşaleleri olduğuna inanılıyormuş. Avrupa’da ise kralı ve ülkesi için can veren kahraman savaşçılara ödül olarak göklerde sonsuza kadar savaşma gücü bağışlandığına inanılıyormuş. Avustralya yerlileri, bu ışıkların tanrıların gökteki dansı olduğuna inanıyormuş. İskandinav ülkelerinde ise eskiden orada ölen insanların ruhlarının gökyüzüne çıktığına ve kutup ışıkları göründüğünde çocuklar ellerini sallarsa gökyüzündeki ruhların onları da yanlarına alacağına inanılıyormuş.”
Kaynakça
- http://www.northernlightscentre.ca/northernlights.html
- http://science.howstuffworks.com/nature/climate-weather/atmospheric/question471.htm
- Buğdaycı, İ., “Auroralar”, TÜBİTAK Bilim ve Teknik-Yıldız Takımı, Sayı 487, Haziran 2008.
- Örs, K., “Kuzeyin Gizemli Işıkları Auroralar”, TÜBİTAK Bilim ve Teknik, Sayı 339, Şubat 1996.
- Gözcelioğlu, Dr. B., Gökyüzündeki Ateş: Kutup Işıkları, Bilim ve Genç Tübitak, Eylül 2014.