İçindekiler
Bağımlılık Nedir?
Genel perspektiften bakıldığında bağımlılık, bireyin bir maddeye, davranışa veya duruma karşı fiziksel, psikolojik ve/veya duygusal bir bağımlılık geliştirmesi ve bunu kontrol edemez hale gelmesi durumudur.
Bağımlılık yalnızca madde kullanımı ile sınırlı değildir; teknoloji, kumar, alışveriş, porno, seks, yemek, biriktirme hatta ilişkiler gibi çok farklı alanda ortaya ortaya çıkabilir. Birey burada zarar gördüğünü bilmesine karşın bağımlılığın kaynağına yönelmeye devam eder.
Biriktirme Bağımlılığı Nedir?
Zaman zaman akşam haberlerinde gördüğümüz “çöp evler” istifçilikte artık son noktaya gelindiğinin habercisidir. Belediye çalışanları eşyaları evden güçlükle çıkarırlar, ev sahibi biriken eşyaların atılmasına aşırı tepki verir ve televizyon başındaki kişi de ev sahibinin bu şekilde nasıl yaşamını sürdürdüğünü anlamakta zorluk çeker.
Biriktirme bağımlılığı (hoarding disorder), kişinin değersiz, gereksiz veya işlevsiz nesneleri aşırı bir şekilde toplaması ve bunları atmakta aşırı zorlanması ile karakterize edilen bir davranışsal bağımlılık türüdür. “Compulsive hoarding” , “dispozofobi” olarak da anılan bu rahatsızlık bizde istifçilik olarak bilinmektedir.
Satın alma, başkasının attıklarını alma, biriktirme, saklama ve atamama davranışları kontrol altına alınamadığı takdirde bağımlılık olarak yavaş yavaş kendisini göstermeye başlıyor. Bağımlı olanlar “Bir gün lazım olur.” düşüncesinin arkasına sığınarak gerekli olsun veya olmasın ne varsa atmadan biriktirirler. Biriktirdikçe duygusal olarak tatmin olurlar ancak bu durum kişinin yaşam alanını kaotik hale getirebilir fiziksel, psikolojik ve sosyal sorunlara yol açabilir.
Biriktirme Bağımlılığının Nedenleri
- Çocukluk Travmaları ve Yoksunluk: Hastalığın temelinde 2-4 yaş arasındaki yaşantıların bulunduğu, uzmanlar tarafından araştırma konusudur. Çocuklukta yaşanan yoksunluklar, kayıplar veya travmalar biriktirme davranışını tetikleyebilir.
- Tuvalet Eğitiminde Olumsuz Deneyimler: Tuvalet eğitiminin alındığı dönemde çocuk dışkılama deneyimini ilk defa yaşar, fazla baskı ve müdahale çocuğun ilerleyen zamanlarda davranış bozukluğu göstermesine neden olur. Bu davranışlardan bazıları cimrilik, para harcamaya düşkünlük, biriktirme ve kararsızlıktır.
- Güvenlik Hissi: Savaş görmüş, uzun zaman kıtlık ve ekonomik sıkıntılar yaşamış birisi, özellikle bu olaylardan sonra derin travmalar yaşamışsa hiçbir eşyayı atamama sürecine girebilir. Temeldeki etken “Ya yine aynı durumla karşı karşıya kalırsam.” düşüncesinin verdiği huzursuzluktur. Kişi, elindekini atmayarak şu an ne kadar şanslı olduğu düşüncesine sığınır ve rahatlar. Sobalı evden merkezi ısıtma sistemli bir eve taşınan kişi “Hala sobalı eve geri dönmek zorunda kalırsam…” endişesi ile gazete biriktirmekten vazgeçmeyebilir.
- Duygusal Bağ: Kabul görmeme, sevgi ihtiyacının karşılanmaması ve güven duygusunun karşılıksız kalması kişileri diğerlerinden uzaklaştırır. Kişi sevme, güvenme, paylaşma gibi ihtiyaçlarını bazı eşyalarda gidermeye çalışır. Ayrıca bazı eşyalarla aşırı duygusal bağ kurulması da istifçilik sendromunun habercisidir. Genelde bazı eşyalar bazı değerli anıların hatırlatıcısı olarak nitelendirilirler. Elbetteki özel olarak anlamlar yüklediğimiz eşyalar olacaktır ancak bu eşyalarla geçmiş arasında bağ kurup sadece bu eşyalarla tüm günü geçirmek, yeni hayat deneyimlerinden uzak kalmaya neden olacaktır.
- Sosyal İzolasyon ve Yalnızlık Korkusu: Terk edilme, ayrılma, yalnız kalma korkusu da kontrol altına alınamayınca bir süre sonra eşyalarla bağ kurmaya ve eşyalardan vazgeçememeye dönüşecektir.
- Karar Verme Zorluğu: Kara verme süreçlerinde yaşanılan korku. Eşyanın gerekliliği ile ilgili karar verme korkusu temelde daha güvenlikli olan saklama davarnışına dönüşebilir.
Biriktirme Bağımlılığının Belirtileri
- Kullanılmayan veya gereksiz eşyaları atamama
- Evdeki yaşam alanlarının dolup taşması
- Aşırı düzensizlik ve kontrol kaybı
- Sosyal izolasyon ve ilişkilerde zorluklar
- Eşyaların kaybolması durumunda yoğun stres ve kaygı
Biriktirme Bağımlılığı ile Koleksiyonculuk Arasındaki Fark
Koleksiyonculuk belirli bir düzen ve amaç doğrultusunda değerli eşyaların toplanmasıdır. Ancak istifleme bozukluğunda, değersiz veya işlevsiz eşyalar dahi saklanır. Kişi, çöp bile olsa bu nesneleri atmakta güçlük çeker ve zamanla yaşam alanı kullanılamaz hale gelir.
Biriktirme Bağımlılığı Tedavi Edilebilir mi?
Evet, ancak tedavi süreci sabır ve profesyonel destek gerektirir. Kullanılan yöntemler şunlardır:
- Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Kişinin saklama ve biriktirme alışkanlıklarını değiştirmeye odaklanır.
- Destek Grupları ve Aile Terapisi: Kişinin sosyal bağlarını güçlendirmesine yardımcı olur.
- İlaç Tedavisi: Ağır vakalarda doktor kontrolünde ilaç kullanılabilir.
- Küçük Adımlarla Düzenleme: Kişinin yavaş yavaş eşyaları elemesi ve düzenli bir sistem kurması sağlanır.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Biriktirme bağımlılığı olan bir kişi bunu kendi başına aşabilir mi?
Kişinin kendi başına bu bağımlılığı aşması zor olabilir. Profesyonel destek almak, tedavi sürecinde önemli bir adımdır.
Biriktirme bağımlılığı genetik midir?
Genetik yatkınlık bir faktör olabilir, ancak çevresel ve psikolojik etkenler daha büyük rol oynar.
Biriktirme bağımlılığı hangi yaş grubunda daha yaygındır?
Genellikle orta yaş ve üzerindeki bireylerde daha sık görülse de her yaş grubunda ortaya çıkabilir.
Biriktirme bağımlılığı depresyonla bağlantılı mıdır?
Evet, depresyon, anksiyete ve obsesif-kompulsif bozukluk gibi psikolojik rahatsızlıklarla ilişkili olabilir.
Biriktirme bağımlılığı olan bir yakınıma nasıl yardımcı olabilirim?
Öncelikle anlayışlı ve sabırlı olmalısınız. Profesyonel destek alması için teşvik etmek önemlidir.
Biriktirme bağımlılığı tedavi edilmezse ne olur?
Zamanla kişinin yaşam alanı kullanılamaz hale gelir, sağlık sorunları ortaya çıkabilir ve sosyal izolasyon yaşanabilir.
Biriktirme bağımlılığı nasıl teşhis edilir?
Psikiyatristler ve terapistler, kişinin davranışlarını ve yaşam koşullarını değerlendirerek teşhis koyabilir.
Biriktirme bağımlılığı ile istifçilik aynı şey mi?
Evet, istifçilik biriktirme bağımlılığının yaygın bir ismidir. Ancak klinik olarak “hoarding disorder” olarak adlandırılır.
Biriktirme bağımlılığı olan kişiler hangi tür eşyaları saklar?
Değersiz görünen nesnelerden, eski kıyafetlere, gazetelere ve hatta çöp sayılabilecek öğelere kadar her şeyi saklayabilirler.
Biriktirme bağımlılığı tamamen iyileşebilir mi?
Tedavi süreci uzun olabilir, ancak terapi ve destekle kişi bu bağımlılıkla başa çıkabilir ve yaşam kalitesini artırabilir.
Biriktirme bağımlılığı çocuklarda da görülebilir mi?
Evet, bazı çocuklar oyuncaklar, kağıtlar veya rastgele nesneler biriktirme eğiliminde olabilir. Ancak bu, genellikle büyüdükçe geçer. Eğer biriktirme alışkanlığı çocuğun sosyal yaşamını etkiliyorsa, profesyonel yardım alınmalıdır.
Biriktirme bağımlılığı olan birine nasıl yardımcı olabilirsiniz?
Onu zorla eşyalarını atmaya ikna etmeye çalışmak yerine, neden böyle hissettiğini anlamaya çalışın.
Küçük adımlarla düzenleme yapması için teşvik edin.
Profesyonel destek almasını önerin.
Sonuç
Biriktirme bağımlılığı, kişinin yaşam kalitesini olumsuz etkileyen ciddi bir rahatsızlıktır. Farkındalık kazanmak ve profesyonel destek almak, bu sorunun üstesinden gelmek için atılacak en önemli adımlardır. Eğer siz veya bir yakınınız bu tür belirtiler gösteriyorsa, bir uzmana başvurmak faydalı olacaktır.
Önemli: Bu yazıda yer alan bilgiler tıbbi tavsiye içermez. Hastalığın teşhisi ve tedavisi için lütfen uzman hekimlere, alanında ihtisas sahibi olan kişilere veya kurumlara başvurunuz. Okuduğunuz yazı farkındalık oluşturmak amacıyla yayınlanmıştır.
Kaynakça
- https://www.hiwellapp.com/blog/istifcilik-nedir? (12.03.2025)
- https://mutluyasam.com.tr/kompulsif-biriktirme-hastaligi-istifcilik/ (12.03.2025)