İçindekiler
İngiliz kimyager, teolog ve filozof.
Çocukluk ve Gençlik Yılları
Joseph Priestley 13 Mart 1733’te Yorkshire’de doğdu. 6 yaşında annesini kaybetti ve teyzesi tarafından yetiştirildi. Kalvinist bir babanın oğlu olarak doğduğu Küçük Yorkshire köyündeki çocukluk çağları hastalıklarla geçti. Okula birkaç yıl geç başlamasına karşın dil, din, mantık ve politik felsefe dallarında başarılı bir öğrenci oldu. İlk dönemlerinde ciddi bir dini eğitim aldı. Ancak bağımsızlıktan yana ödün vermeyecek biçimde gelişen düşünceleri, sonraki yıllarda birçok yerleşik politik ve dinsel inanca meydan okumasına yol açtı.
Birey özgürlüğünün ateşli bir savunucusu olan Priestley’in politik inançları açısından radikal düşünceleri vardı. Toplumda yerleşik Ortodoks mezhebinin geleneklerine körü körüne boyun eğmeden önce bunların iyice değerlendirilmesi gerektiğine inanırdı.
1766 yılında Amerikan kolonilerinin İngiltere elçisi olan saygın bilim adamı Benjamin Franklin’le tanıştı. Bu olay, Priestley’in yaşantısında bir dönüm noktası oldu. Franklin’in politik görüşlerini benimseyen Priestley, Franklin’in bilimsel araştırmalarıyla da gittikçe artan bir biçimde ilgilenmeye başladı. Çok geçmeden elektrikle ilgili çalışmalara başladı. Ertesi yıl da elektriğin tanımlayıcı tarihine ilişkin bir kitap yayınladı. Elektrik biliminin o güne kadar geçirdiği aşamalar, o günkü durumu ve gelecekteki olası araştırma alanlarının tartışıldığı kitap Priestley’i üne kavuşturdu. Avrupa ve Kuzey Amerika’daki bilim adamlarının bu kitabı beğeniyle karşıladıkları sırada Priestley’in ilgisi artık kimyaya, özellikle gazlara yöneldi.
Karbondioksidin Keşfi
Karbondioksit Priestley’in ilk buluşlarındandır. Bir bira fabrikasının yanında oturan Priestley, arpanın mayalanması sırasında ilginç özellikleri olan bir gazın çıktığını gözledi. Bu gazın havadan ağır olduğunu ve ateşi söndürdüğünü buldu. Bu özellikleriyle karbondioksit yangın söndürücülerde kullanılan çok değerli bir gaz durumuna geldi. Ayrıca su ile karıştırıldığında ve bu yolla üretilecek soda’nın, özellikle deniz yolculuklarında yorgun damaklara tatlı bir zevk vereceğini ileri sürdü. Priestley, doğal olarak bu buluşunun bütün dünyada yaygın hale gelen gazoz ve kolalı içki endüstrisinin temelini oluşturacağından habersizdi.
Priestley’in gazlara karşı ilgisi arttıkça, çalışmalarına ilişkin verimli ve değişik teknikler geliştirdi. Ondan önce kimyagerler gazları su altındaki cam tüplerde toplarlardı. Bu yöntem, yalnızca suda erimeyen gazlar söz konusu olduğunda başarılı sonuç veriyordu. İlk olarak Priestley, gazları cıva üzerinde topladı ve amonyak ile hidrojen klorid gibi suda eriyen gazları tanımlayabildi.
Oksijen’in Keşfi
Priestley, 1774 yılında oksijeni ayırarak en ünlü buluşunu yaptı. Çalışmalarında kullandığı cıvanın bir takım özelliklerini incelediği sırada, bu gazı bulmuştur. Birkaç yıldır, cıvanın ısıtılınca sert ve katı bir madde olan cıva oksit’e dönüştüğü biliniyordu. Priestley, civa oksidini ısıtınca yeniden madeni cıva oluştuğunu ve bu arada şaşırtıcı özellikleri olan bir gazın ayrıştığını gördü.
O zamanki kimyacılar maddelerin yanarken havaya “phlogiston” adlı bir element yaydıklarına inanırlardı. Priestley, yeni bulduğu gaza “phlogistonsuz hava” adını verdi. Bu gazın cisimlerde var olduğu sanılan phlogistonu çektiğine inanıyordu. Çünkü bu maddeler bu gazın içinde kolayca yanıyorlardı. Kor halindeki bir kıymık parçası bile patlayarak alevleniyordu. Priestley, yeni bulunan gazın fizyolojik etkileriyle ilgili çalışmalar da yaptı. Solunduğunda hoş ve ferahlatıcı bir duygu verdiğini buldu.
Priestley’in bilimsel buluşları ona uluslararası bir ün kazandırdı. Ancak, politik alandaki özgürlük yanlısı ve dinle ilgili köktenci inançları, tutucu İngiliz toplumunda tepkilere yol açtı. Fransız ve Amerikan devrimcilerini onaylayan ve destekleyen tutumuna kızan bir grup, evini yaktı. Sonunda İngiltere’den ayrıldı ve sıcak bir ilgiyle karşılandığı Amerika Birleşik Devletlerine yerleşti.
Yaşamının son yıllarını bağımsızlığına yeni kavuşan bu ülkede aydın bir bilim adamına duyulan saygı ve sevgi içinde geçirdi.