Osmanlı hanedanının ünlü valide sultanlarından (1589-1651).
Hangi milletten olduğu, nerede doğduğu, saraya nasıl girdiği hakkında bilgiler yetersizdir. Güler yüzlü, güzelliği ve güzel konuşmasıyla dikkat çekmiş ve kendisine Mahpeyker ismi verilmiştir. Kösem adının ise çok güzel ve tüysüz bir cildi olduğundan veya sarayda diğer hasekilere göre önde ve gayet yetenekli olmasından dolayı verildiği rivayet edilir.
Bosna Beylerbeyi tarafından İstanbul’a gönderildiği bilinen Kösem Sultan, sarayda padişah I. Ahmet’in ilgisini çekti ve onun sözü geçen eşlerinden biri oldu. Bu dönemde siyasi meselelere uzak durdu. Daha çok hayır işlerine yöneldi. Padişahtan dördü erkek (IV. Murad , Şehzade Süleyman, Şehzade Kasım, I. İbrahim) ikisi kız olmak üzere altı çocuk dünyaya getirdi. Bunlardan Murat (IV. Murat) ve İbrahim padişah oldu.
Kösem Sultan, I. Ahmet’in 1617’de ölmesi üzerine 27 yaşında dul kaldı. I. Ahmet’in kardeşi I. Mustafa padişah oldu. Bu dönemde yeni saraydan Eski saraya gönderildi. Fakat I. Mustafa’nın ve II. Osman’ın hükümdarlıkları döneminde, devlet yönetiminde sözünü geçirmeye başladı. Özellikle yarı deli olan I. Mustafa’nın padişahlıktan indirilmesinde ve IV. Murat’ın hükümdarlığa getirilmesinde etkili oldu. Bundan sonra valide sultan olarak çocuk yaştaki yeni padişah adına devlet yönetimini eline aldı. Bu durum, IV. Murat’ın 21 yaşına gelip devleti kendisi yönetmeye başlamasına kadar sürdü.
Kösem Sultan, yine de isteklerini padişaha kabul ettirebiliyordu. Fakat IV. Murat’ın, kendi çocukları olan kardeşleri Süleyman ve Kasım’ı öldürmesine engel olamadı. Yalnız İbrahim’in hayatta kalmasını sağladı.
İbrahim’in 1740’da hükümdar olmasıyla yeniden devlet yönetiminde sözünü geçirmeye başladı. İbrahim, bir süre sonra kimseyi ve bu arada annesini de dinlemez oldu. Değerli devlet adamlarını, hiç bir önemli neden olmadan öldürttü. Kösem Sultan, Topkapı sarayından ayrılmak zorunda kaldı. Devlet adamlarının ve ocak ağalarının isteklerine uyarak İbrahim’in hükümdarlıktan indirilmesine karşı çıkmadı. Yedi yaşındaki torunu IV. Mehmet padişah oldu. Kösem Sultan, sarayda kalmayı ve devlet yönetimini eline almayı başardı. İbrahim’i yeniden padişah yapmak isteyenler de vardı. Kösem Sultan, bu durumun kendisi için büyük bir yıkım olacağını düşünerek oğlu İbrahim’in öldürülmesini sağladı. IV. Mehmet’in (Avcı Sultan Mehmet) padişahlığının ilk yıllarında, bir hükümdar gibi saltanat sürdü. Kendisinin en büyük dayanağı Yeniçeri ocağıydı. Ocağın İleri gelenleri her istediklerini yapabiliyorlardı. İçlerinde çok zengin olanlar vardı. Bunlara karşı IV. Mehmet’in annesi Turhan Sultanın Önderliğinde ayrı grup meydana geldi. Bu yüzden devlet yönetimi daha çok bozuldu.
Anadolu’da ayaklanmalar çıktı. Kösem Sultan ve taraftarları IV. Mehmet’in hükümdarlıktan indirilip zehirlenmesine ve kardeşi Süleyman’ın yerine geçirilmesine karar verdiler. Bu suikast hazırlığı önceden duyuldu. Turhan Sultandan yana olanlar ve ocak ağalarının baskısından bıkan saray ağaları toplanarak silahlandılar. Bir gece yarısı Kösem Sultanın dairesi Önüne geldiler; kapıcıları öldürerek içeri girdiler. Kösem Sultanı saklandığı yerden çıkararak boğdular. İnfaz edildiğinde 62 yaşında olan Mahpeyker Sultan’ın Cesedi I. Ahmet’in türbesine gömüldü.
Öldüğünde büyük bir servete sahip olan Kösem Sultan, Osmanlı tarihinin en önemli kadınlarından biridir. 16 yaşından itibaren devletin merkezinde hayatını idame ettirmiştir. Bu süre zarfında dört padişahın saltanatına tanıklık etmiştir ve 17. yy’da cihan devleti olan Osmanlı’ya hükmetmiştir.