İçindekiler
Asıl adı Ebu Mansur Muhammed b. Muhamed b. Mansur’dur. Doğum tarihi tam olarak bilinmemektedir. Ancak onun 994 yılında Semerkand’da öldüğü hemen hemen kesindir. Semerkand yakınlarında Maturit veya Maturid adlı mahallede dünyaya gelmiştir. Doğduğu yere nispetle kendisine Maturidi denilir. Maturidi, günümüzde Özbekistan sınırları içerisinde yer alan Semerkand’da “Darü’l Cüzcaniyye” adlı medresede, dönemin en ünlü bilginlerinden fıkıh, kelam, tefsir ve diğer bilimlerin eğitimini aldı.
Ders aldığı hocaları arasında; Ebu Nasr Ahmed el-İyazi, Ebu Bekir Ahmed el-Cüzcani, Nusayr b. Yahya el-Belhi ve Muhammed b. Mukatil er-Razi bulunmaktadır. Hocası Ebu Nasr el-İyazi ile birlikte sınır karakollarında, cihada hazırlanan askerlerin ve gazilerin dini eğitimi çalışmalarında görev aldı. Hocası Ebu Nasr el-İyazi’den sonra medresenin başına geçip dersler verdi.
Maturidi’nin hocalarının temsil ettiği ilmi gelenek temelde Ebu Hanife’ye dayanmaktadır. Maturidi kelam, fıkıh usulü, mezhepler tarihi ve kur’an kıraatı konusunda çok sayıda eser bırakmıştır. Ancak bunlardan pek çoğu kaybolmuştur. Sadece Kitabu’t-Tevhid adlı kelami eseri ile Te’vilatu’l-Kur’an adlı tefsiri bize ulaşmıştır. Daha ziyade bir kelamcı olarak bilinen İmam Maturidi, kelami görüşlerini Kitabu’t-Tevhid adlı eserinde toplamıştır.
Maturidi kendi dönemindeki din ve mezheplerin kendi metinlerine ve felsefi eserlerine ulaşarak onları incelemiş ve eserlerinde onların bazı görüşlerini açıkça savunmuş bazılarını ise eleştirmiştir. İncelediği eserler arasında Aristo’nun Mantık adlı eseri bulunmaktadır.
İmam Maturidi, kelamcı olmasının yanı sıra bir fakihtir. Maturidi, ebu Hanife’nin itikad ve fıkıh olmak üzere her iki alanda ihtisaslaşma geleneğini sürdürebilen çok az sayıdaki kişiden biridir. Bu sebeple Ebu Hanife ve Maturidi’nin her ikisi için, kaynaklarda fıkhi ve itikadi konuları iyi bilen anlamındaki “fakih” unvanı kullanılmıştır.
Maturidi, kelamcı ve fakih olduğu kadar aynı zamanda bir müfessirdir. Tefsirde yeni bir yorumbilim yaklaşımı geliştirmeye çalışmıştır. Akılcı yöntemi benimseyen Maturidi, akılcı tefsir geleneğinin ilk temsilcilerindendir.
Eserleri
- Teʾvîlâtü’l-Ḳurʾân (Teʾvîlâtü Ehli’s-sünne ve Teʾvîlâtü’l Mâtürîdiyye adıyla da bilinmektedir.): Tefsir açısından çok önemli bir çalışma olmasının yanı sıra kelâm, fıkıh ve fıkıh usulü alanlarında da zengin bilgi ve önemli görüşler içermektedir. Ayrıca İslâmî fırkalar ve İslâm dışı akımlarla dinlere ait inanç ve görüşlerin tenkidi bakımından ihmal edilemeyecek bir kaynaktır. Eser Mâtürîdî’nin öğrencilerine yaptığı takrirlerden oluşmuştur. Teʾvîlât’ın çeşitli kütüphanelerde kırk civarında nüshasının bulunduğu bilinmektedir.
- Kitâbü’t Tevḥîd: Bu eserde İslam inancının temel konuları olan Allah’ın varlığı ve delilleri, zat ve sıfatları, nübüvvet sorunu ahiret hayatı, imanın nasıl gerçekleşeceği, ve iman-amel ilişkisi gibi kelami sorunları incelemiştir.
- Kitâbü’l-Maḳālât (Eserin Maturidi’ye ait olmadığına dair görüşlerde bulunmaktadır.)
- Kitabu’r-Red ‘ale’l-Ḳarâmiṭa: Karmatilerin görüşlerini çürütmek için yazılmıştır. Ancak günümüze ulaşmamıştır. Maturidi’nin aynı adı taşıyan iki kitabı mevcuttur. Bir eserinde Karmatilerin esaslarını, diğer eserinde ayrıntılarını ve dallarını reddettiği rivayet edilir. Reddü Evâʾili’l-edille li’l-Kaʿbî
- Reddü Tehẕîbi’l-cedel li’l-Kaʿbî
- Beyânü vehmi’l-Muʿtezile
- Reddü Vaʿîdi’l-füssâḳ li’l-Kaʿbî
- Reddü’l-Uṣûli’l-ḫamse li-Ebî ʿÖmer el-Bâhilî
- Reddü Kitâbi’l-İmâme li-baʿżi’r-Revâfıż
- Meʾâḫiẕü’ş-şerâʾiʿ fî uṣûli’l-fıḳh:
- Kitâbü’l-Cedel fî uṣûli’l-fıḳh:
- Şerḥu’l-Câmiʿi’ṣ-ṣaġīr
Kaynakça
KUTLU, Sönmez. Türk İslam Düşünce Tarihi. Ömer Bozkurt (Ed.), Maturidi (s. 97-99). Ankara: Divan Kitap, 2014.