Osman Bey

Osman Bey Kimdir?

Osmanlı Devletinin kurucusu ve ilk padişahı olan Osman Gazi 1258’de Söğüt’te doğdu. Babası Ertuğrul Gazi, annesi Halime Hatun’dur. 1281 yılında Söğüt’te Ertuğrul Bey yerine Kayı Boyu’nun başına geçti. Bey olduğunda henüz 23 yaşındaydı. Toy olmasına rağmen ata binmekte, kılıç kullanmakta ve savaşmakta ustaydı. Bunun haricinde hayatının erken dönemine ilişkin bilgiler çok kısıtlıdır.

Şeyh Edabali, Ahilik ve Osman Bey’in Rüyası

Anadolu’da o sıralarda Ahilik ve Babailik olarak iki önemli tarikat vardı. Şeyh Edebali bir Ahi reisiydi. Eskişehir civarında bir tekkesi vardı ve o bölgenin en itibarlı ve sözü geçen kişilerindendi. Osman Bey, Edebali’nin kızı Rabia Bala Hatun’la evlenerek Ahilerin nüfuzundan yararlanma imkanı buldu. Nitekim Şeyh Mahmud Gazi, Ahi Şemseddin ve oğlu Ahi Hasan ve Çandarlı Kara Halil de Ahilerdendi. Bunların hepsi Osmanlı Beyliğinin kalkınmasında ve büyümesinde önemli hizmetlerde bulundular.

Osman Gazi, Edebali’nin görüşlerine değer verir ve ona saygı duyardı. Sık sık Eskişehir Sultanönü’ndeki Dergahına gider ve misafir kalırdı. Osman Gazi bir gece Şeyh Edebali’nin dergahında misafirken, bir rüya gördü. Sabah olunca hemen Şeyh Edebali’ye koşup, ona şöyle dedi:

“Şeyhim, rüyama girdiniz. Göğsünüzden bir ay çıktı. Yükseldi, yükseldi, sonra benim koynuma girdi. Göbeğimden bir ağaç büyümeye başladı. Büyüdü, yeşillendi. Dal, budak saldı. Dallarının gölgesi bütün dünyayı yuttu. Rüyam ne manaya gelir?

Şeyh, bir süre sustuktan sonra ona şöyle dedi:

Müjdeler olsun ey Osman! Hak Teala, sana ve senin evladına saltanat verdi. Bütün dünya, evladının himayesinde olacak, kızımda sana eş olacak.” Bu olaydan sonra Şeyh, kızı Bala Rabia Hatun’u Osman Bey ile evlendirdi.

Şeyh Edebali’nin Nasihati

Şeyh Edebali Osman Bey’in hem hocası hem de kayınpederiydi ve ona şu sözlerle seslenmişti:

“Ey Oğul!
Beysin!
Bundan sonra öfke bize; uysallık sana…
Güceniklik bize; gönül almak sana..
Suçlamak bize; katlanmak sana..
Acizlik bize, yanılgı bize; hoş görmek sana..
Geçimsizlikler, çatışmalar, uyumsuzluklar, anlaşmazlıklar bize; adalet sana..
Kötü göz, şom ağız, haksız yorum bize; bağışlama sana…
Bundan sonra bölmek bize; bütünlemek sana..
Üşengeçlik bize; uyarmak, gayretlendirmek, şekillendirmek sana…(2)

Beylikten Devlete

Osman Gazi, siyasi ve askeri faaliyetlerine Bizans toprakları üzerinden başladı. 1281 yılında Kayı Boyu’nun Beyi olduğunda, ilk iş olarak birçok Türkmen boyunu etrafında topladı. Osman Bey ilk zamanlarda babasının Rum beyleriyle iyi geçinme siyasetini devam ettirerek, durumunu kuvvetlendirmeye çalıştı. Osmanlı tarihinin ilk savaşı, Bursa’nın İnegöl kazasına 10 km uzaklıkta bulunan Hamzabey köyünde gerçekleşen Ermeni Beli savaşıdır (1284).

Osman Gazi 1285’te İnegöl tekfuruna ait bölgelere bir gece baskını düzenledi ve Kulaca Hisar’ı yağmalayıp yaktı. Bunun üzerine İnegöl bölgesi Rumları Karaca Hisar tekfuruna adam göndererek, yardım istediler. bu talebe olumlu cevap veren Karaca Hisar tekfuru bir miktar askerini yardıma gönderdi. Yardıma gelen bu askerlerle İnegöl Rumları birleşerek, Osmanlılar üzerine saldırı için hazırlanmaya başladılar. Bütün bu gelişmelerden haberdar olan Osman Gazi, gazileri toplayıp İkizce yakınlarında Domaniçbeli’ni geçtikten sonra bu Rum kuvvetlerini karşıladı. Burada büyük bir savaş oldu. Osman Gazi’nin kardeşi Saru Yatu bu savaşta hayatını kaybetti (1286). Böylece Osmanlılar Karaca Hisar tekfuru arasında savaş başlamış oluyordu.

Kaynakların belirttiğine göre bu olaydan haberdar olan Selçuklu sultanı II.Gıyaseddin Mesud Eskişehir bölgesini Osmanlılara verdiği gibi Karaca Hisar’ında alınmasını istedi. bunun üzerine harekete geçen Osman Gazi kendisine bağlı gazileri toplayarak bölgedeki en güçlü kalelerden birisi olan Karaca Hisar Kale’sini kuşattı. Kale bu muhasaranın ardından 1288 yılında fethedildi ve beylik merkezi buraya taşındı.

Fetihten sonra Osman Gazi yeğeni Aktimur’u bir kısım hediyelerle Selçuklu sultanına gönderdi. Böylece Osman Gazi Karaca Hisar-Eskişehir bölgesine Selçuklu sultanı adına hakim olmuştu. Çoğunlukla Germiyan bölgesinden ve başka yerlerden kaleye gelen Türkmenlere evler tahsis olunarak, şehir mamur hale getirildi ve kiliseler mescide dönüştürüldü. Dursun Fakih şehrin kadılığına getirildi. Pazar yeri belirlendi ve pazar vergisinin alınması kararlaştırıldı. Bu fetihle Anadolu Selçuklularının haraçgüzarı tekfurlara karşı savaş başlamıştı ve bölge Osmanlılara gaza alanı olarak belirlenmişti.

Bizans’ın Batı Anadolu topraklarını fetheden diğer beyler gibi Osman Bey’de 1299’da Selçuklu Sınırlarının ötesinde geniş bir bölgeyi egemenliği altına alarak birçok şehir ve kalelere hükmeden bir Bey durumuna geldi. Osman Bey eski Türk geleneğinde olduğu üzere ele geçirdiği şehirlerin yönetim ve savunmasını oğullarına bıraktı. Kardeşi Gündüz Bey’e Eskişehir’i, Oğlu Orhan Gazi’ye Karacahisarı, Hasan Alp’e Yarhisarı, Turgut Alp’e İnegöl bölgesini verdi. Buralar Osmanlı’nın uç bölgeleriydi.

Osman Bey’in diğer Anadolu beylerinin aksine Bizans’a karşı sürdürdüğü gaza politikası Türk Gazi beylerin Osman Bey’in sancağı altına toplanmasına vesile olmuştu. Ayrıca Osman Bey’in askeri yönden güçlenmesini sağlayan bir başka unsur ise askerlerin “ganimet” beklentisiydi. Güvenilir olduğu tescillenen kişiler ırk, akrabalık ve soy bağına bakılmaksızın Osman Bey’in sancağı altında savaşabilir ve ganimet elde edebilirdi.

Koyunhisar Savaşı (Bafeus) (27 Temmuz 1302)

Halil İnalcık’a göre Osman Gazi’nin hanedan ve beylik kurucusu haline gelmesini sağlayan savaştır. Bilecik-Yenişehir Bölgesi’nin fethinden sonra Osman Gazi bitinya’da Bizans’a ait iki Merkezi, İznik ve Bursa’yı almak için harekete geçti. İznik’in üzerine yürümeden önce gerisini koruma altına almak için Bursa Ovası tarafında bulunan Marmaracık ve Koyunhisar’ı itaat altına almış ve 1302 de İznik ovasına inip şehri kuşatmıştır.

Osman Bey’in İznik kuşatması ve Bizans İmparatorunun şehri kurtarmak için Heteriarch Muzalon kumandasında gönderdiği orduya karşı kazandığı zaferi hakkında çağdaşı Pachymeres, Anonim Tevarih-i Al-i Osman ve Neşri etraflı bilgi verirler.

Koyunhisar Savaşı diye de tanımlanan savaş bugün Bursa’nın Yenişehir ilçesine bağlı Koyunhisar ya da diğer adıyla Hamidiye Köyünün bulunduğu ovada gerçekleşmiştir. Başta Bursa valisi Atranos, Ketel ve Kite tekfurları Osman Bey’e karşı birleştiler. İmparator II. Andronikos Palaiologos da 2000 kişilik bir kuvvet gönderdi. Ancak bu birleşik Bizans Ordusu Osman Bey komutasındaki Osmanlı Kuvvetleri tarafından Koyunhisar’da ağır bir yenilgiye uğratıldı.

Bizans imparatorluk ordusuna karşı kazanılan bu zafer Osman Gazi’yi bölgede sivrilen karizmatik bir Bey durumuna yükseltmiştir. Bizanslı tarihçi Pachymeres bu zaferle Osman Bey’in şöhretinin Paflagonya (Kastamonu) bölgesine yayıldığını ve gazilerin onun bayrağı altına koştuklarını kaydeder. Bafeus Savaşı Osman Gazi’ye hanedan kurucusu bir bey prestiji kazandırmış, kendisinden sonra gelen oğlu Orhan rakipsiz olarak beylik tahtına geçmiştir. Böylece 27 Temmuz 1302 tarihini Osmanlı Hanedanı’nın dolayısıyla Osmanlı Beyliği’nin kesin kuruluş tarihi olarak kabul etmek gerekir.

Osman Bey’in Genişleme Siyaseti

Koyunhisar Savaşı’ndan sonra genişleme politikası’na devam eden Osman Bey Melengeia’yı (Yenişehir) ele geçirerek, burayı hareket üssü yaptı. Ardından İznik ve Bursa üzerine baskılarını arttırdı. Bölgede etkinliğini arttıran Osmanlı Beyliği türkmenler arasında da önemli bir meşruiyet kazandı. Domaniç Dağından Söğüt’e kadar uzanan sınırlı bir toprak parçasına sahip olan Osman Bey, zamanla Sakarya’nın batısındaki İnegöl Düzlükleri ve daha doğudaki Bilecik Yarhisar ve son olarak da Yenişehir kalelerini alarak Beylik sınırlarını Bir hayli genişletti. Osman Bey’in üst üste gelen bu başarılarından sonra iç bölgelerden hatta diğer beyliklerden gelen kişilerde Osmanlı akınlarına katılmaya başladı. Böylece Osmanlı Beyliği bölgede ciddi bir güç haline geldi.

Osman Gazi hanedanı kurarak devlet güçleninceye kadar kendisinden daha kuvvetli durumdaki Türkmen komşularıyla herhangi bir çatışmaya girmemiş ve beyliğini Bizans aleyhine geliştirme politikasını sürdürmüştür. 1306 da yapılan Dinboz Savaşı sonunda Kestel, Kete ve Ulubat Kaleleri fethedildi ve Osmanlı tarihinin ilk askeri antlaşması imzalandı. 1308 yılında ise Karahisar feth edilip bölgenin önemli ticari ve sosyal merkezlerinden olan İznik sıkıştırılmaya başlandı.

Osman Gazi’nin siyasi dehasını gösteren önemli bir olayda Bizans’ın ticaret yollarına hakim olarak Bizans’ı zor durumda bırakmasıdır. Zaman zaman Bizans halkından ve tekfurlarından müslüman olanlar da vardı. Harmankaya Tekfuru Köse Mihal Bey bunlardan biridir. Müslüman olup kalesi ile Osmanlılara katıldı. Lefke, Mekece ve Akhisar dolayları onun gayretleri ile ele geçirildi.

Osman Gazi, padişahlığı döneminde Bursa’yı da kuşattı (1305), Karatekin, Ebeşuyu, Tuzpazarı, Kapucuk ve Keresteci Kalelerini fethedip Akçakoca ve Kocaeli’yi Osmanlı topraklarına kattı (1317)

Osman Gazi, fetihler ile meşgul olmaya devam ettiği sıralarda fethedilen yerlerin idaresi için de gerekli teşkilatları kuruyordu. ihtiyaçlara göre kanun mahiyetinde bir takım emirler veriyor ayrıca Selçuklu Kanunlarından da yararlanıyordu. İlk vergi Osman Gazi zamanında alındı. Pazara getirilen, toptan kabul edilen yük cinsinden mallar “baç“ denilen vergiye tabi tutulmuştu. Köylünün satmaya getirdiği az miktardaki mallardan baç alınmazdı. Selçuklular zamanında geçerli olan tımar usulü Osman Gazi döneminde de sürdürüldü. Kendisine tımar verilen Sipahi bulunduğu köyün vergisini toplar buna karşılık da savaş zamanı atları, zırhları ve yardımcıları ile birlikte sefere giderdi.

Osman Bey’e Kurulan Tuzak

Osman Gazi yaylağa giderken eşya ve yüklerinin bir kısmını Bilecik kalesine bırakırdı. Fakat bir süre sonra Bilecik tekfuru civardaki tekfurlar ile anlaşarak Osman Gazi’ye bir tuzak kurmaya karar verdi. Yarhisar tekfurunun kızı evleneceği için bir ziyafet düzenlemişti. Osman Gazi’de bu ziyafete davet edildi. Köse Mihal Osman Gazi’ye onun için kurulan tuzağı haber verdi. Osman Gazi de Bilecik tekfuruna birini göndererek her sene olduğu gibi bu sene de eşyalarının bir kısmını kaleye bırakmak için izin istedi. Ziyafetten sonra da yaylağa gideceğini bildirdi. Osman Gazi eşyalarını kadın kılığına girmiş kırk yiğitle kaleye gönderdi. Kale halkının çoğu Çakır Pınarı denen yere ziyafete gitmişlerdi.

Osman Gazi’nin kadın kılığına giren askerleri burayı hemen zapt ettiler. Adamlarının bir kısmını da yol üstünde pusu kurmaları için bırakan Osman Gazi hiçbir şeyden haberi yokmuş gibi ziyafete gitti. Bir müddet sonra kalenin alındığı gizlice kendisine bildirilince ziyafet sofrasından hızla kalkıp atına atlayıp doğruca adamlarının pusu kurduğu yere gitmeye başladı. Tekfurun adamları onun peşine düşmüşlerdi. Osman Gazi Pusu kurdurduğu yeri geçince pusudakiler hücuma geçtiler. Tekfurun adamlarından pek azı kurtulabildi. Osman Gazi hemen Yarhisara gitti. Gelinle birlikte kale ileri gelenlerinden bir çoğunun kızlarını esir etti. Gelini oğlu Orhan Bey’e nikahladı. Gelinin ismi Nilüfer Hatun’dur. Nilüfer Hatun Orhan Bey’in oğullarından Sultan Murat ve Şehit Süleyman Paşa’nın annesidir. Bilecik ve Yarhisar kalelerinin fetihleri 1297/1298, bir rivayete göre de 1298/1299 yılındadır.

Dündar Bey’in Öldürülmesi

Neşri’deki bir rivayete göre Ertuğrul Gazi’nin ölümü üzerine Söğüt’te Beylik sorunu ortaya çıkmıştır. Göçer’den bir bölümü Osman’ı, bir bölümü amcası Dündar’ı (Tündar) “Beğ” kılmak istediler. Osman’ın “kendü kabilesi” Osman’ı tuttu. Bir araya gelindiğinde çoğunluk Osman’ı destekledi, bunun üzerine Dündar da ona biat etti.

1299’a doğru Dündar Osman Gazi’nin kethüdasıydı. 1299’da Osman’ın fetih politikasında kökten bir değişiklik oldu. Dündar Bilecik tekfuruna ve Rum halka karşı eski iyi geçinme politikasının sürdürülmesi gerektiğini ileri sürdü. Osman bu sözü kendisinin savaş ve egemenlik hakkını engelleme olarak anladı ve okla Dündar’ı vurup öldürdü.

Neşri bu olayı şöyle özetler: Bilecik tekfuru bir eğlence düzenlemiş ziyafetin ortasında Osman Bey’e elini öptürmek istemiş ve anlaşıldığı kadarıyla Osman Bey’de tekfurun elini öpmek zorunda kalmıştır. Düşürüldüğü bu onur kırıcı durum Osman Bey’in içinde yer etmiş ve beyliğin başına geçince de tekfurdan bunun intikamını amcası Dündar Beyi okla öldürmek suretiyle almıştır.

Fransız yazar Alphonse de Lamartine, “Aşiretten Devlete” isimli eserinde Osman Bey’in amcası Dündar Beyi oku ile değil yayının tahtası ile vurarak öldürdüğünü belirtmiştir. Bazı tarihçiler Dündar Bey’in sürekli Osman Bey aleyhinde çalışmalarda bulunduğunu ve Bilecik tekfuru ile işbirliğine girişerek Osman Bey’e bir suikast tertip ettiğini, Osman Bey’in ise bu girişimin Köse Mihal vasıtası ile öğrenip vaziyeti lehine çevirdiğini ifade etmektedirler. Ancak bu olayın gerçekleşip gerçekleşmediği konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. Zira idam hadisesi meydana geldiğinde Dündar Bey 100 yaşına yaklaşmak üzereydi diyen tarihçiler vardır. Ayrıca Dimitri Kantemir gibi bazı tarihçiler Dündar Bey’in Söğüt’e gelmeden vefat ettiğini belirtmektedir.

Osman Bey’in Nasihati ve Vefatı

Osman Gazi yaşlanıp hastalandığı için 1320 yılından sonraki faaliyetlere katılmadı yerine vekil olarak bıraktığı oğlu Orhan Gazi 1320 yılında Mudanya ve Gemlik, 1323 de Akyazı ve Ayanköy, 1324’de Karamürsel ve Osman Gazi Karacabey, 1325’de Orhaneli’ni Osmanlı topraklarına dahil etti. Osman Bey’e babasından kalan arazinin genisliği 4800 km² dir. Kendisi vefat ettigindeyse, beyliğin toprak genisliği 16.000 km. km² ulaşmıştır. Vefat etmeden önce oğlu Orhan Bey’e şöyle vasiyet etmiştir:

“Oğullarıma ve bütün dostlarıma birinci vasiyetim şudur ki; her zaman gazaya devam ederek, Din-i Celil-i İslâm’ın yüceliğini yaşatınız. Cihadın kemâline ererek, sancaği şerifi hep yüksekte tutunuz. Her zaman İslâm’a hizmet ediniz. Zira Cenâb-ı Hak benim gibi zayıf bir kulunu ülkeler fethetmek için memur etti. Gaza ve cihadlarınızla Kelime-i Tevhid’i çok uzaklara götürünüz. Hanedanımdan her kim, hak yoldan ve adaletten saparsa mahşer gününde, Resulü Azam’in şefâatinden mahrum kalsın. Oğlum! Dünyaya gelen hiç bir insan yoktur ki, ölüme boyun eğmesin. Bana da Hz.Allah’ın emri ile şimdi ölüm yaklaşti. Bu devleti sana emanet ediyorum. Seni de Mevlâ’ya emanet ettim. Her işinde adaleti üstün tut.”

Vefatında 68 yaşındaydı. Osman Bey 1324’de (kimi kaynaklara göre 1326) Söğütte Nikris (gut) hastalığından öldü. Türbesi Bursa’da bulunmaktadır.

Merak Edilen Sorular

Kaynakça ve Dipnot

• (1) Yılmaz Öztüna “Kısa Osmanlı Tarihi” Ketebe Yayınları, İstanbul 2019, syf. 15
• (2) https://kadanismanlik.com/seyh-edebalinin-osman-beye-nasihati/
• (3) Yılmaz Öztüna “Kısa Osmanlı Tarihi” Ketebe Yayınları, İstanbul 2019, syf. 18
• Ahmet Seyrek “Osmanlı Padişahları”, Tulpar Yayıncılık, 2015.
• Mustafa Barış Özkök “Eğlenceli Türk Tarihi”, İnkılap Yayıncılık, 2014.
• Dr. Yaşar Ateşoğlu “100 Osmanlı Büyüğü”, Neden Kitapçılık Yayıncılık, 2013.
• Tufan Gündüz “Osmanlı Tarihi El Kitabı”, Grafiker Yayıncılık, 2018.
• Yavuz Bahadıroğlu “Osmanlı Sultanları”, 2013.
• https://belleten.gov.tr/tam-metin-pdf/665/tur
• Hasan Celal GÜZEL, Prof. Dr. Kemal ÇİÇEK, Prof. Dr. Salim KOCA (Ed.). Yusuf Halaçoğlu (Yyn. Krl. Bşk.)  Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, 2002