İçindekiler
Eyyubi hanedanının kurucusu ve ilk sultanı, Haçlılara karşı mücadelesiyle tanınan İslam kahramanı (D. 1138, Tikrît -Ö. 4 Mart 1193, Şam).
Tam adı Ebü’l-Muzaffer el-Melikü’n Nâsır Salâhuddîn Yûsuf b. Necmiddîn Eyyûb b. Şâdî’dir. Etnik kökeni hakkında kesin bir bilgi olamamakla birlikte Kürt kökenli, Türk kökenli ve Arap kökenli olduğunu belirten kaynaklar mevcuttur. Tikrit, Baalbek ve Şam valiliklerinde bulunmuş Necmeddin Eyyub’un oğlu, Şadî’nin torunudur. Dedesinin vefatı üzerine babası ailesini alarak Musul’a yerleşti ve Nureddin Mahmud Zengi’nin himayesine girdi.
Çocukluk dönemi Musul ve Şam’da geçen Selahaddin Eyyubi, ağırlıklı sufi eğitiminin yanında sanatla ve ilimle uğraştı. Şam’daki Dar’ul Hadis’den (Hadis Üniversitesi) mezun oldu. Genç yaşlarında Haçlılara karşı yapılan seferlere katıldı ve Şam şahneliğine kadar yükseldi. 1164-69 yılları arasında amcası Şirkuh’un kumandasında Mısır’a yapılan seferde gösterdiği başarıyla dikkat çekti. Mısır seferinden sonra Fâtımi halifesi Şirkuh’u vezir tayin etti.
Şirkuh iki ay sonra ölünce Halife onun yerine Selahaddin Eyyubi’yi vezir tayin etti. Aynı zamanda Nureddin Mahmud Zengi’nin Mısır’daki ordusunun kumandanlığını da üstlenen Selahaddin Eyyubi, Zengi’nin izniyle Mısır’ı ve Mısır’a bağlı yerleri yönetmeye başladı. Mısır’a hakim olmasının ardından kendisine ve Türklere karşı direnen Fâtımi çevrelerine ve onları destekleyen Haçlılara karşı mücadeleye girişti. Haçlılar ve Dimyat’ı kuşattılar ancak başarı elde edemediler. Selahaddin Eyyubi orduyu yeniden teşkilatlandırdı. Sünni medreseleri ve yeni kurumlar açtı. Fâtımi bürokrasisinini kademeli olarak tasfiye etti ve 1171’de Nureddin Zengi’den gelen emirle Fâtımi hilâfetine son verdi.
Selahaddin Eyyubi 1170-73 yılları arasında Kudüs Haçlı Krallığına seferler yaptı. Busrâ ve Havran’ın ardından Balebek, Humus, Hama şehirlerini hakimiyeti altına aldı. Halep-Musul ittifakı Haçlıların ve Haşhaşîlerin desteğiyle ona karşı direnişe geçti. 1176’da Musul-Halep kuvvetlerini yenilgiye uğratarak Halep etrafındaki bazı kaleleri ele geçirdi. Bu arada sultanlığı Abbâsi halifesi tarafından tanındı böylece Suriye ve Mısır’daki hakimiyeti onaylandı. Bir süre sonra Musul Atabeyi Selahaddin Eyyubi’nin Mısır’da olmasını fırsat bilerek Halep’in idaresine el koydu. Selahaddin Eyyubi, 1182’de Kahire’den Suriye’ye hareket ederek Fırat’ın doğusuna geçti. Urfa, Harran, Rakka, Habur, Resülayn, Dârâ, Nusaybin’i ele geçirdi. Bu sırada Selahaddin Eyyubi’ye katılan Artuklu Emiri Nureddin Muhammed, ondan Amed (Diyarbekir)’i alıp kendisine vermesini istedi.
Hittîn Savaşı
Harzem’e geldiğinde Abbasi halifesinin de onayını alan Selahaddin Eyyubi Amed üzerine yürüdü ve şehri ele geçirip Nureddin Muhammed’e verdi (1183). Böylece Amed Eyyubiler’in eline geçti. Sonrasında Halep’i kuşattı. Şehrin bu sıradaki sahibi II. İmâdüddin Zengi bir süre direndikten sonra anlaşmaya karar verdi. Sincar, Habur, Nusaybin, Serüc şehirleri karşılığında Halep’i Selahaddin Eyyubi’ye bıraktı ve ona tâbi olmayı kabul etti (11 Haziran 1183). Bir taraftan devleti dağılmaktan kurtarıp Ortadoğu’da İslam birliğini sağlamak için uğraşan Selahaddin Eyyubi, diğer taraftan da Haçlılarla mücadele etti. 1177-79’da Gazze Askalan üzerine yaptığı sefer sonucunda barış isteyen Haçlılar, Selahaddin Eyyubi’nin Musul, Halep üzerine yaptığı seferler sırasında Suriye topraklarına saldırdılar (1182-85). Hittîn denilen yerde Haçlılarla yapılan meydan savaşı Selahaddin Eyyubi’nin büyük zaferiyle sonuçlandı.
Kudüs’ün Fethi
Hittîn zaferinin ardından hızlı bir fetih hareketine girişen Selahaddin Eyyubi, Filistin’de Akkâ, Askalan, Nablus, Remle, Gazze dâhil birçok kaleyi ele geçirdi. Ardından Kudüs’ü kuşattı ve Miraç Kandili ne denk gelen 2 Ekim 1187 Cuma günü Kudüs’ü fethetti. Bir yıl sonra Sûr şehri dışındaki bütün kaleler Eyyubilerin eline geçti. Kudüs ve birçok kalenin kaybedilmesi üzerine Batı Avrupa ülkelerinin de katıldığı yeni bir Haçlı seferi düzenlendi. Haçlılar 1189’da Akkâ’yı kuşattılar. İki yıl süren savaşların ardından Fransa Kralı, Alman İmparatoru ve İngiltere Kralı’nın ordu ve donanmalarıyla savaşa katılmaları sonucunda 1191’de Akkâ Haçlıların eline geçti. Kudüs’ü almak için teşebbüste bulundular; ancak Selahaddin Eyyubi’nin ordusu karşısında başarısız oldular. 1192’de iki taraf arasında üç yıl sekiz ay sürecek olan bir barış antlaşması imzalandı.
Selahaddin Eyyubi, Haçlılarla antlaşma yaptıktan kısa bir süre sonra Şam’da vefat etti. Mısır, Libya, Yemen, Filistin, Suriye ve Ahlat’a kadar onun adına hutbe okundu. Yerine büyük oğlu el Melükü’l Efdal Ali geçti. Kurduğu kuvvetli ordu ve devlet teşkilatıyla Fâtımi hilafetini yıkıp bölgedeki ideolojik parçalanmayı önleyen Selahaddin Eyyubi, Kudüs’ü Haçlıların elinden kurtararak İslam kahramanları arasında yer aldı.
Selahaddin Eyyubi’nin kurduğu geniş bir alanı kapsayan siyasi birlik Eyyubiler’in ardından Memlükler’le devam etti. Yavuz Sultan Selim’in Kahire’yi ele geçirmesiyle son buldu. Mehmed Akif Ersoy onu “Şark’ın en sevgili sultanı”, Fransız Tarihçisi Champdor ise “İslam’ın en saf kahramanı” diye niteledi.
Selahaddin Eyyubi, 2005 yılında çekilen Cennetin Krallığı adlı filmde Suriyeli aktör Haşan Mesut tarafından canlandırıldı. Daha önce 1935 yılında Cecil B. DeMille’in yönettiği The Crusades filminde lan Keith, 1954 yılında David Butler’in yönettiği King Richard and the Crusaders filminde ise başroldeki Rex Harrison tarafından canlandırıldı.