İçindekiler
Sosyal Fobi Nedir?
Sosyal fobi, bireyin başkaları tarafından yargılanma, olumsuz değerlendirilme ya da reddedilme korkusudur. Daha geniş anlamda ise sosyal etkileşimde korku ve endişe yaşamaktır. Özellikle tanıdık olmayan kişiler tarafından izlenme ve değerlendirilme düşüncesi de kişide yoğun bir korku oluşturur.
Sosyal fobinin ileri boyutlarından bir tanesi de anksiyetenin fiziksel belirtilerinin başkaları tarafından fark edilmesi endişesidir. Sosyal fobi aile, çevre, iş, okul vb. birçok alanı olumsuz etkileyen ve ciddiye alınması gereken ruhsal bir problemidir.
Sosyal Fobinin Nedenleri
Kalıtsal nedenler: Anksiyete, genetik aktarımla oluşabilecek bir hastalıktır. Ancak gen özelliklerinin hastalığın gelişmesindeki etkisinin hangi oranda olduğu net değildir.
Patolojik Nedenler: Beyinde amigdala denilen bölüm, duyguların ve dolayısıyla korkuların kontrolünde etkindir. Çok aktif bir amigdala’ya sahip olan insanların korkuları daha fazla olabilir.
Çevre: Sosyal anksiyete bozukluğu, öğrenilmiş bir davranış olabilir. Yaşanılan bir olumsuzluk sonrasında fobi gelişebilir. Bunun yanında kültür, topluluk, aile ve arkadaş gibi faktörlerin etkisi anksiyeteyi tetikleyebilir.
Sosyal Fobi Riskini Artıran Unsurlar
Aile: Aile bireylerinden herhangi birinin sosyal fobisinin olması kişide de bu korkuların aktifleşmesine neden olabilir. Aile içi iletişim, aile tutumlarının ilgisiz, otoriter ve tutarsız olması kişide anksiyeteyi tetikleyebilir.
Olumsuz deneyimler: Alay edilme, zorbalığa maruz kalma, reddedilme, aşağılanma vb. olumsuzlukları yaşayan çocuklar sosyal anksiyete bozukluğuna daha yatkındır. Ayrıca aile problemleri, travma veya istismar gibi olumsuz olaylar da sosyal anksiyete riskini artırmaktadır.
Karakter (mizaç): Ürkek, çekingen ve kısıtlanmış çocuklar ya da bireyler anksiyeteye daha yatkındır.
İlk kez karşılaşılan durumlar: Sosyal anksiyete bozukluğu belirtileri genellikle genç yaşlarda başlar; yeni insanlarla tanışmak, mesleki ilişkiler kurmak, sunum yapmak vb. durumlar ilk defa semptomları tetikleyebilir.
Dikkat çeken bir eksikliğin olması: Örneğin; hastalıktan kaynaklı fizyolojik bir eksiklik, kekemelik vb. sorunlar bu korkuları tetikleyebilir.
Sosyal Fobinin Belirtileri Nelerdir?
Fizyolojik Belirtiler
- Nabzın hızlanması
- Sesin titremesi
- Nefes alıp vermede zorluk, solunumun hızlanması
- Terleme veya sıcak basması
- Mide bulantısı
- Ağız kuruluğu
- Titreme
- Gergin kaslar
- Kızarmak
- Baş dönmesi, bayılma hissi
- Tik, seğirme
- Şiddetli baş ağrısı ve baş dönmesi
Psikolojik Belirtiler
- Başkaları tarafından olumsuz yargılanmanıza veya aşağılanmanıza sebep olacağı ya da kendinizi utandıracağı düşüncesiyle birtakım davranışları sergilemekten korkmak,
- İnsanlarla tanışmaktan ve iletişim kurmaktan korkmak,
- Başkalarının sizi endişeli görmesinden korkmak,
- Kızarma, terleme, titreme veya titreyen bir sese sahip olmak gibi fiziksel belirtilerin ortaya çıkmasından korkmak,
- Dikkat çekebileceğiniz durumlardan kaçmak,
- Sürekli bulunduğunuz ortamlarda dahi endişelenmeye devam etmek,
- Yabancılar tarafından izlenmekten ve yargılanmaktan korkmak,
- Sosyal ortamlara katılmaktan korkmak,
- Göz teması kurmaktan çekinmek,
- İnsanların oturduğu odaya girmeye utanmak,
- Kendi haklarını savunmakta sorun yaşamak,
- Başkalarının önünde yemekten çekinmek,
Utangaçlık ve Sosyal Fobi Arasındaki Fark
Sosyal fobinin fark edilememesinin altında yatan en önemli neden, sosyal fobinin utangaçlıkla karıştırılmasıdır. Ancak sosyal fobi ve utangaçlık arasında benzerlikler öne çıksa da temelde net farklılıklar vardır. Stres ve kaygı, belirli bir düzeye kadar kişiye fayda sağlayabilir. Örneğin utangaç bir birey derste hocanın soru sormasından korkabilir, dersine çalışarak olumsuz bir durumu korkuları sayesinde bertaraf edebilir. Fobik bir öğrenci ise derse çalışmak yerine korkuları ile mücadele eder. Utangaç bir birey ile fobik bir birey arasında belirtiler benzerdir ancak utangaç birey bulunduğu ortamı değerlendirme yetisine sahiptir. Kendisi için tehlike gördüğü durumları kontrol etme ve sonucu görme potansiyelini kaybetmez. Ortamda kabul edildiğini varsaydıktan sonra mevcut stres ve kaygılarını yenerek içinde bulunduğu ortama uyum sağlar. Ancak fobik bir birey, içinde bulunduğu ortamı değerlendirme yetisine sahip değildir. Çünkü anksiyetenin temelinde yatan neden, bu değerlendirmenin olumsuz sonuçlanacağı korkusudur. Dolayısıyla bu değerlendirmeyi yapmak, onun için ciddi bir tehdittir. Fobikler, ortamı reel bir şekilde değerlendiremezler. Duygularına odaklanarak kendilerini gerçeklikten koparırlar.
Sosyal Fobi Tedavi Edilebilir mi?
Sosyal fobi tedavi edilebilir bir hastalıktır. En etkili ve sık kullanılan tedavi yöntemleri ise bilişsel ve davranışçı terapi teknikleridir. İkinci yöntem ise ilaç tedavisidir. İki yöntemin aynı anda kullanılması başarı oranını ciddi şekilde artırsa da bu, hastaların ihtiyaçlarına göre değişebilir.
İlaç tedavisinde özellikle serotonin sistemi üzerinde etkili olan ilaçlar kullanılır. Bu durumda tedavinin ilk günlerinde; bulantı, baş ağrısı ve uyku bozukluğu gibi geçici yan etkiler görülebilir. Bununla birlikte, ilaçlar bağımlılık yapmaz ve kalıcı hasar vermez. İlaçların etkisini göstermesi için 1 ay kadar beklemek gerekebilir. Hastaların durumuna göre tedavi süresi 1 yıla kadar uzayabilir.
Sosyal Fobiyle İlgili Önerebileceğimiz Filmler
- Sil Baştan (Eternal Sunshine of the Spotless Mind)
- Tersyüz (Adaptation)
- Zoraki Kral (The King’s Speech)
- Amelie
- Elling